Việt Nam sau những năm đổi mới, môi trường, cơ chế pháp luật ngày càng đầy đủ, hoàn thiện tạo ra cơ sở pháp lý cần thiết để doanh nghiệp phát triển, đồng thời nó đã khẳng định vai trò của giới luật sư trong hoạt động hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp. Doanh nghiệp và luật sư đến với nhau là một tất yếu khách quan trong cơ chế thị trường, đặc biệt khi nền kinh tế Việt Nam đang mở cửa hội nhập quốc tế như hiện nay…

​     Doanh nghiệp Việt Nam

​     ​Doanh nghiệp Việt Nam đa số là doanh nghiệp nhỏ và vừa, với những lợi thế mạnh về vốn đầu tư, bộ máy quản lý gọn nhẹ, khả năng ứng biến linh hoạt, tiếp cận thị trường nhanh, thu hút, tạo việc làm cho người lao động… Tuy nhiên, loại hình doanh nghiệp này có nhiều hạn chế do việc tồn tại và phát triển tự phát, nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết về kinh tế - kỹ thuật; yếu về trình độ quản lý, năng lực tài chính; đặc biệt là hạn chế về hiểu biết và ý thức tuân thủ pháp luật.

Để đáp ứng yêu cầu hội nhập, xóa bỏ các rào cản và điều kiện trong buôn bán như cam kết, giảm các hàng rào thuế quan, doanh nghiệp Việt Nam gặp rất nhiều khó khăn do phải đạt yêu cầu rất cao về chất lượng sản phẩm, lao động, nguyên tắc xuất xứ hàng hóa, an toàn vệ sinh lao động, bảo vệ môi trường… Chúng ta cần có nhiều doanh nghiệp lớn và vừa để liên kết theo chuỗi, theo mạng, kết nối nền kinh tế Việt Nam với kinh tế toàn cầu. Đặc biệt, doanh nghiệp phải tuân thủ pháp luật trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và lao động.

​     Pháp luật liên quan đến doanh nghiệp

​     Doanh nghiệp là một chủ thể có sức ảnh hưởng trong xã hội. Việc thực hiện pháp luật của doanh nghiệp có những tác động rất lớn đến các chủ thể khác và sự phát triển của kinh tế - xã hội. Thực hiện chủ trương "Nhà nước kiến tạo, lấy doanh nghiệp là đối tượng phục vụ, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư, kinh doanh, phát triển" để xây dựng ban hành và tổ chức thực hiện những quy định của pháp luật liên quan đến doanh nghiệp.

​     Tuy nhiên, trên thực tế áp dụng pháp luật, doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận, do tình trạng phổ biến là các quy định của pháp luật phân tán trong các văn bản. Một văn bản quy phạm pháp luật của cấp trên ban hành, phải kèm theo nhiều văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành của cơ quan có thẩm quyền cấp dưới, đã làm cho hệ thống pháp luật doanh nghiệp trở nên quá đồ sộ. Các cơ quan hành pháp cũng thường xuyên ban hành văn bản để thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước của mình. Ngoài ra, các địa phương cũng có nhiều văn bản liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh... Với nhiều chủ thể có thẩm quyền ban hành, tương ứng với các hình thức văn bản, dẫn đến việc chưa thống nhất, thậm chí là mâu thuẫn, chồng chéo, có cả những khoảng trống các quan hệ xã hội chưa được điều chỉnh. Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, có rất nhiều quy phạm pháp luật liên quan điều chỉnh, buộc doanh nghiệp phải biết và tuân theo.

​     Luật sư với doanh nghiệp

​     Người quản lý các doanh nghiệp nhỏ và vừa còn hạn chế về trình độ hiểu biết pháp luật; người làm tư vấn pháp luật cho doanh nghiệp có kinh nghiệm, trình độ chuyên môn chưa nhiều. Có nhiều vụ việc khi đã xảy ra, doanh nghiệp mới tìm cách giải quyết và thiệt hại lớn là không tránh khỏi. Rất nhiều trường hợp nhầm lẫn, áp dụng sai do không xác định được giá trị hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật…

​     Mặt khác, các quy định pháp luật rất đa dạng, luôn có sự biến động trong điều kiện các quan hệ kinh tế - xã hội ở nước ta đang tiếp tục thay đổi mạnh mẽ. Hệ thống pháp luật phát triển không ngừng, cả về số lượng và chất lượng, các doanh nghiệp không thể tự tìm hiểu được hết, mà cần phải có sự hỗ trợ, giúp đỡ từ phía Nhà nước và những người có chuyên môn, nghiệp vụ như luật sư.

​     Đến nay, mặc dù môi trường kinh doanh đã có những chuyển biến tích cực, nhưng doanh nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn liên quan đến thủ tục hành chính khi giao dịch tại các cơ quan quản lý nhà nước. Việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến trong giải quyết thủ tục hành chính hiệu quả còn thấp, do hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, thủ tục hành chính liên thông giữa các sở, ban ngành vẫn còn vướng mắc, do trình độ sử dụng công nghệ thông tin của các doanh nghiệp...

Nền kinh tế một quốc gia phụ thuộc vào sự phát triển của các doanh nghiệp. Sự phát triển của doanh nghiệp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó việc tuân thủ pháp luật là điều sống còn, chính vì vậy mà dịch vụ pháp lý do luật sư, tổ chức hành nghề luật sư cung cấp là yếu tố đầu vào quan trọng không thể thiếu đối với doanh nghiệp nếu doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển.

​     Cũng như từng cá nhân, doanh nghiệp từ khi ra đời đến khi chấm dứt sự tồn tại, đều cần tới sự hỗ trợ pháp lý. Việc hỗ trợ pháp lý này được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, ở các giai đoạn khác nhau trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Trong quá trình sản xuất kinh doanh, có rất nhiều nội dung liên quan cần được tư vấn như: quản trị, điều hành; thuế, tài chính, ngân hàng; lao động, tiền lương; phần vốn góp, phân chia lợi nhuận; bảo hiểm xã hội; sở hữu trí tuệ; đất đai; hợp đồng mua bán nguyên liệu, sản phẩm, hàng hóa, vận chuyển; giải thể; phá sản…

​     Ở Việt Nam phải trải qua thời kỳ bao cấp do chiến tranh, chúng ta mới có doanh nghiệp vài chục năm trở lại đây. Các doanh nghiệp chưa có thói quen sử dụng sự trợ giúp pháp luật. Đến nay, chính sách kinh tế mới của Nhà nước và quá trình cạnh tranh trong cơ chế thị trường đã tác động tích cực tới tư duy và cách suy nghĩ của các chủ doanh nghiệp về vai trò của pháp luật trong hoạt động kinh doanh.

​     Với các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp của Nhà nước, một số doanh nghiệp vừa đã sử dụng người làm pháp chế của ngành, của bộ chủ quản hoặc của doanh nghiệp. Còn đa số các doanh nghiệp nhỏ và vừa do trình độ nhận thức, do không đủ khả năng tài chính nên chỉ sử dụng hỗ trợ pháp lý qua các vụ việc cụ thể khi đã xảy ra tranh chấp. Lúc này, nếu doanh nghiệp không có sự trợ giúp, tư vấn hoặc tham gia tố tụng của luật sư thì sự việc không thể giải quyết và thiệt hại cho doanh nghiệp là rất lớn.

​     Các hình thức hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp

​     Hỗ trợ pháp lý của Nhà nước

​     Trên cơ sở Nghị định số 66/2008/NĐ-CP ngày 28/5/2008 về hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp, chúng ta có ''Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành dành cho doanh nghiệp (Chương trình 585)" do Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương và các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp thực hiện.

​     Hỗ trợ pháp lý được thực hiện đối với mọi doanh nghiệp, không phân biệt hình thức sở hữu, hình thức tổ chức, quy mô kinh doanh và lĩnh vực hoạt động. Với các nội dung: xây dựng và khai thác các cơ sở dữ liệu pháp luật; giới thiệu, phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật; bồi dưỡng kiến thức pháp luật; giải đáp pháp luật; tiếp nhận kiến nghị của doanh nghiệp; bồi dưỡng kiến thức kinh doanh, nghiệp vụ pháp chế, quản trị… cho người quản lý doanh nghiệp.

​     Qua gần 10 năm triển khai thực hiện Chương trình 585 về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp đã đạt nhiều kết quả. Chương trình hỗ trợ pháp lý giai đoạn từ sau năm 2020 trên cơ sở Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017, Nghị định số 55/2009/NĐ-CP về các nội dung chủ yếu:

​     - Cung cấp thông tin pháp luật trong nước, quốc tế; cảnh báo rủi ro pháp lý và chính sách của ngành, lĩnh vực, địa phương liên quan đến doanh nghiệp nhỏ và vừa.

​     - Bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho người làm công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, mạng lưới tư vấn viên pháp luật.

​     - Tư vấn pháp luật bao gồm đối thoại, giải quyết các vướng mắc pháp lý cho doanh nghiệp và các hoạt động tư vấn pháp luật khác phù hợp với quy định của pháp luật trên cơ sở nhu cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa…

​     Trong những năm thực hiện Chương trình 585, các luật sư đã tích cực tham gia mạng lưới ở khắp các địa phương. Luật sư tham gia có nhiều thuận lợi, họ được trang bị đầy đủ các kiến thức về pháp luật nói chung và pháp luật về doanh nghiệp nói riêng. Các luật sư đều qua đào tạo nghề, nên có kỹ năng trong tư vấn, giải quyết các vấn đề doanh nghiệp cần. Luật sư cũng là đội ngũ tiên phong, thường xuyên theo kịp với các văn bản pháp luật mới ban hành. Sự tham gia tích cực của giới luật sư đã mang lại hiệu quả cao, đáp ứng được phần lớn nhu cầu tư vấn của các doanh nghiệp trên địa bàn cả nước, kể cả vùng sâu vùng xa của Chương trình 585.

​     Hoạt động hỗ trợ pháp lý của luật sư và tổ chức hành nghề luật sư

​     Về cơ chế pháp lý, Pháp lệnh Luật sư năm 1987, 2001 và Luật Luật sư năm 2006 đều có các quy định khuyến khích luật sư và các tổ chức hành nghề luật sư gắn bó với doanh nghiệp, trợ giúp pháp lý cho doanh nghiệp để doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả và đúng pháp luật. Quyết định 123/QĐ-TTg ngày 18/01/2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt "Đề án Phát triển đội ngũ luật sư Việt Nam phục vụ hội nhập quốc tế", Luật Luật sư 2012 một lần nữa ghi nhận, luật sư có thể giúp đỡ doanh nghiệp một cách toàn diện, trong tất cả các khâu hoạt động, ở mọi giai đoạn, thông qua các nghiệp vụ về tư vấn, dịch vụ pháp lý, đại diện và tham gia tố tụng.

​     Việc trợ giúp pháp lý của luật sư đối với doanh nghiệp được thực hiện dưới hình thức tư vấn thường xuyên và tư vấn theo vụ việc. Cả hai hình thức này có thể được các bên sử dụng đồng thời hoặc tách biệt và có thể gắn với quá trình tố tụng tùy theo hợp đồng dịch vụ pháp lý.

​     Trên thực tế, các luật sư và tổ chức hành nghề luật sư nếu xác lập quan hệ tư vấn thường xuyên cho doanh nghiệp thì năng lực hành nghề, chất lượng tư vấn sẽ cao hơn bởi họ luôn được cập nhật các thông tin của doanh nghiệp. Tư vấn theo vụ việc, luật sư chỉ xuất hiện khi doanh nghiệp gặp vụ việc cụ thể mà doanh nghiệp thấy cần có luật sư. Có thể nói, công việc hàng ngày của doanh nghiệp đều gắn với pháp luật và rất đa dạng. Luật sư sẽ cung cấp kịp thời các dịch vụ ngay từ khi thành lập doanh nghiệp; xin cấp con dấu; mã số thuế; soạn thảo điều lệ, quy chế quản lý nội bộ; soạn thảo hợp đồng, giao kết dân sự, kinh tế với các đối tác… và luật sư có thể thương lượng, hòa giải, tham gia tố tụng khi doanh nghiệp đã khẳng định vị trí trên thương trường…

​     Mặt khác, luật sư còn tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự, lao động, hành chính, kinh tế, dân sự. Người đứng đầu pháp nhân có thể trở thành bị can, bị cáo trong vụ án hình sự nếu thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Trong tố tụng hình sự, bị can, bị cáo được quyền mời luật sư bào chữa từ khi người đó bị khởi tố bị can tới khi vụ án được giải quyết ở các cấp giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

​     Trong quá trình sản xuất kinh doanh xuất hiện nhiều mối quan hệ giữa doanh nghiệp, người đứng đầu doanh nghiệp với các cá nhân và pháp nhân khác. Hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp chỉ diễn ra bình thường và phát triển khi các mối quan hệ được giải quyết tốt thông qua thương lượng, hòa giải, không phải đưa nhau ra tòa án hoặc cơ quan trọng tài. Mọi tranh chấp doanh nghiệp gặp phải, cần được giải quyết đúng luật, mới bảo đảm cho tính ổn định để doanh nghiệp phát triển. Khi có luật sư thì người đứng đầu doanh nghiệp hoàn toàn yên tâm và sẽ tập trung cho công tác quản trị, hoạch định chiến lược kinh doanh, có điều kiện hơn trong việc mở rộng lĩnh vực đầu tư và phạm vi, đối tượng khách hàng.

Trong thời hội nhập doanh nghiệp còn có cơ hội làm ăn với các doanh nghiệp nước ngoài, không chỉ đòi hỏi doanh nghiệp có tiềm lực tài chính mà còn đòi hỏi rất ​     cao việc tuân thủ pháp luật kinh doanh của các bên. Đây là sân chơi bình đẳng với tính cạnh tranh khốc liệt, đòi hỏi các doanh nghiệp phải tự điều chỉnh nâng cao nội lực về mọi mặt mới đáp ứng được yêu cầu.

​     Một số kiến nghị, đề xuất

​     Việc xây dựng trang thông tin điện tử về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp là rất cần thiết và có ý nghĩa quan trọng, cần phải có một chuyên trang riêng biệt về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp.

​     Nâng cao chất lượng sử dụng dịch vụ công trực tuyến trong giải quyết thủ tục hành chính, sử dụng thuận lợi, hướng dẫn các chế độ chính sách liên quan chính xác, kịp thời cho doanh nghiệp và người dân.

​     Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho doanh nghiệp, tổ chức các hoạt động dưới nhiều hình thức nhằm tuyên truyền, khuyến cáo doanh nghiệp thực thi đúng pháp luật. Hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp thông qua các kênh dẫn pháp luật thâm nhập vào doanh nghiệp. Những kênh quan trọng nhất là các tổ chức tư vấn, dịch vụ pháp lý và lực lượng pháp chế doanh nghiệp.

​     Nhà nước cần dành một nguồn lực đáng kể nhằm phát triển năng lực luật sư phục vụ cho hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có trách nhiệm chủ động tìm hiểu pháp luật, bố trí cán bộ phụ trách công tác pháp chế doanh nghiệp hoặc thuê luật sư tư vấn để giúp doanh nghiệp thực thi pháp luật. Tuy nhiên, đội ngũ luật sư tư vấn doanh nghiệp hiện nay còn yếu và thiếu, chưa đủ khả năng đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy, rất cần việc xây dựng và phát triển lực lượng luật sư có vai trò then chốt, làm cầu nối giữa kinh doanh và pháp luật.

​     Cùng với doanh nghiệp, nghề luật sư ở Việt Nam đang trên đà phát triển. Thực tế đã xuất hiện ngày càng nhiều sự gắn bó doanh nghiệp với luật sư, quan hệ này ngày càng bền chặt và thành công. Sau hơn 30 năm đổi mới, môi trường, cơ chế pháp luật ngày càng đầy đủ, hoàn thiện tạo ra cơ sở pháp lý cần thiết để doanh nghiệp phát triển, đồng thời nó đã khẳng định vai trò của giới luật sư trong hoạt động hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp. Doanh nghiệp và luật sư đến với nhau là một tất yếu khách quan trong cơ chế thị trường, đặc biệt khi nền kinh tế Việt Nam đang mở cửa hội nhập quốc tế hiện nay.

​     Kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn về mọi mặt, góp phần tích cực vào công cuộc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc; không ngừng nâng cao đời sống về vật chất và tinh thần cho nhân dân. Thành tựu này có sự đóng góp đặc biệt quan trọng của doanh nghiệp, giới luật sư. Hiện nay chúng ta có 714.000 doanh nghiệp đang hoạt động và 5,2 triệu hộ kinh doanh. Những năm gần đây, với tinh thần chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ đã nhen lên niềm tin phấn khởi trong cộng đồng doanh nghiệp. Chưa bao giờ doanh nghiệp Việt Nam lại có cơ hội như ngày nay, chúng ta đang phấn đấu để đến năm 2020 đạt con số 1 triệu doanh nghiệp.

​     ​Mặc dù còn rất nhiều khó khăn, thử thách phía trước, song cộng đồng doanh nghiệp, giới luật sư luôn tin tưởng vào đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong nỗ lực cải cách thể chế pháp luật, hoàn thiện môi trường kinh doanh; phấn đấu tự nâng cấp mình, vươn tới những chuẩn mực theo yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế, cùng đồng hành trên con đường xây dựng và phát triển đất nước./.

Nguồn: Tạp chí Luật sư Việt Nam số 11 (tháng 11/2019) – Chuyên trang về hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa