​

Trong bối cảnh cuộc Cách mạnh công nghiệp lần thứ tư đang tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, việc đẩy mạnh phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số, xã hội số và nền kinh tế số nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan nhà nước, chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh của quốc gia là một trong những nội dung quan trọng trong Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 - 2030 và cũng là xu hướng tất yếu, khách quan đối với mọi quốc gia trên thế giới. Trong những năm vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản xác định những mục tiêu, nội dung phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số như Nghị quyết số 17/NQ-CP ngày 07/3/2019 của Chính phủ về một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm phát triển Chính phủ điện tử giai đoạn 2019 - 2020, định hướng đến 2025 (Nghị quyết số 17/NQ-CP); Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (Quyết định số 749/QĐ-TTg); Quyết định số 942/QĐ-TTg ngày 15/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 (Quyết định số 942/QĐ-TTg) và Nghị quyết số 76/NQ-CP ngày 15/7/2021 của Chính phủ ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 - 2030 (Nghị quyết số 76/NQ-CP). Theo đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào trong mọi hoạt động của nền hành chính nhà nước và các lĩnh vực của đời sống xã hội là một trong những nhiệm vụ quan trọng với mục tiêu tăng cường năng lực, hiệu quả điều hành của Chính phủ, đem lại sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp, tăng cường sự minh bạch của nền hành chính quốc gia, tinh gọn bộ máy để giảm chi tiêu của Chính phủ và nâng cao đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, đồng thời tạo thuận lợi, nhanh chóng, giảm thời gian, chi phí, nhân lực, việc đi lại và giảm giao dịch trực tiếp cho người dân, doanh nghiệp…

Trong hoạt động cung cấp dịch vụ công, Bộ Tư pháp luôn xác định việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến là một trong những khâu đột phá mang tính chiến lược của tiến trình cải cách hành chính theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, có năng lực kiến tạo phát triển, liêm chính, phục vụ nhân dân như mục tiêu chung mà Nghị quyết số 76/NQ-CP đã đề ra. Những năm vừa qua, Bộ Tư pháp - bên cạnh việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong các lĩnh vực quản lý, hoạt động của Bộ thì việc hoàn thiện thiết chế về quản lý các hệ thống thông tin trong đó có thiết chế về quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm đang được Bộ tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện.

1. Thực trạng quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm hiện nay

Đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm là một trong những dịch vụ công trực tuyến của Bộ Tư pháp, có vai trò rất quan trọng, liên quan trực tiếp đến bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bằng tài sản trong giao dịch dân sự, ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân, doanh nghiệp. Do vậy, việc hoàn thiện thiết chế về đăng ký biện pháp bảo đảm nói chung, thiết chế về quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm nói riêng là rất cần thiết, thông qua hệ thống pháp luật, tổ chức bộ máy quản lý, hoàn thiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật, cùng các giải pháp đồng bộ khác. Trong đó, xây dựng, hoàn thiện pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm cần được coi trọng nhằm tạo khung pháp lý khẳng định vị trí, vai trò của đăng ký biện pháp bảo đảm. Thông qua đó, tạo sự thống nhất về nhận thức và tổ chức triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách của Chính phủ; đồng thời, pháp quy hóa các chế độ, chính sách bảo đảm để công tác đăng ký biện pháp bảo đảm được thực hiện theo đúng định hướng đã đề ra.

1.1. Về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật

Từ năm 2010, nhằm tạo đầy đủ cơ sở pháp lý cho việc triển khai hệ thống đăng ký trực tuyến trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản, Bộ Tư pháp đã tham mưu, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 83/2010/NĐ-CP ngày 23/7/2010 về đăng ký giao dịch bảo đảm, trong đó có nội dung quy định về đăng ký trực tuyến. Trên cơ sở đó, ngày 06/12/2010, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư số 22/2010/TT-BTP hướng dẫn về đăng ký, cung cấp thông tin trực tuyến giao dịch bảo đảm, hợp đồng, thông báo việc kê biên tài sản thi hành án. Các quy định về đăng ký trực tuyến tiếp tục được hoàn thiện, pháp điển hóa tại Nghị định số 102/2017/NĐ-CP ngày 01/9/2017 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm, hiện tại là Nghị định số 99/2022/NĐ-CP ngày 30/11/2022 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm (Nghị định số 99/2022/NĐ-CP), có hiệu lực thi hành từ 15/01/2023 với nhiều nội dung mới nhằm thể chế hóa chủ trương, chính sách về chuyển đổi số của Đảng và Chính phủ như: Hoàn thiện quy trình đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm, bổ sung cơ chế cung cấp thông tin giữa cơ quan đăng ký với cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền thông qua việc cấp mã số sử dụng cơ sở dữ liệu để tự tra cứu, khai thác thông tin trong cơ sở dữ liệu; cơ chế kết nối, chia sẻ dữ liệu về đăng ký biện pháp bảo đảm… Các văn bản quy phạm phạm pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm được ban hành đã đáp ứng các yêu cầu cải cách thủ tục hành chính theo hướng chú trọng đăng ký trực tuyến, cải tiến quy trình đăng ký, cung cấp thông tin, bảo đảm thuận tiện, khoa học và giảm chi phí như đơn giản và minh bạch hóa hồ sơ, thủ tục đăng ký; loại bỏ các giấy tờ không cần thiết trong hồ sơ đăng ký; rút ngắn thời hạn giải quyết thủ tục hành chính…

1.2. Về tổ chức bộ máy quản lý

Về tổ chức bộ máy thực hiện nhiệm vụ quản lý hệ thống đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm hiện nay đang được giao cho một đơn vị cấp phòng thực hiện, đơn vị này vừa có chức năng tham mưu việc ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm, vừa triển khai thực hiện việc quản lý, vận hành hệ thống đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm, vừa xây dựng, góp ý các văn bản liên quan đến ứng dụng công nghệ thông tin của Bộ, Ngành; với khối lượng nhiệm vụ, công việc rất lớn nhưng số lượng biên chế để thực hiện các nhiệm vụ nêu trên thì rất thiếu, hiện tại, với 02 biên chế làm trong lĩnh vực công nghệ thông tin thì thực sự là chưa hợp lý. Bên cạnh đó, thực hiện các nhiệm vụ được quy định tại Nghị định số 99/2022/NĐ-CP thì ngoài các nhiệm vụ nêu trên, đơn vị này còn phải thực hiện thêm một số nhiệm vụ mới, đòi hỏi cần phải có thêm biên chế để thực hiện như: Thực hiện nhiệm vụ cung cấp thông tin cho các cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền phục vụ công tác quản lý nhà nước, giải quyết thủ tục hành chính, hỗ trợ cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền trong thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn về hoạt động tố tụng, hoạt động thi hành án dân sự có liên quan; thực hiện nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan trong việc kết nối, tích hợp, chia sẻ dữ liệu về đăng ký biện pháp bảo đảm với hệ thống của các cơ quan có thẩm quyền và với hệ thống đăng ký tài sản, giao dịch khác... Ngoài ra, để thực hiện chương trình chuyển đổi số quốc gia, phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số, phát triển kinh tế số và xã hội số, nhiệm vụ liên quan đến lĩnh vực công nghệ thông tin sẽ ngày càng lớn. Nếu chiếu theo số lượng biên chế hiện tại để thực hiện các nhiệm vụ nêu trên thì khó có thể hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.

1.3. Về hạ tầng kỹ thuật Hệ thống đăng ký trực tuyến

Hạ tầng kỹ thuật hệ thống đăng ký trực tuyến được cài đặt vận hành trên nền tảng hạ tầng kỹ thuật chung của Bộ Tư pháp, về cơ bản, hạ tầng kỹ thuật hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến đáp ứng được yêu cầu trong hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin. Hệ thống máy móc, trang thiết bị phần cứng, phần mềm hoạt động ổn định, thông suốt, an toàn, hiệu quả đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước, phục vụ tốt cho người dân, doanh nghiệp trong việc thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin trực tuyến về đăng ký biện pháp bảo đảm.

Hệ thống đăng ký trực tuyến chính thức đưa vào vận hành từ ngày 19/3/2012 đạt mức độ 03 về dịch vụ công trực tuyến. Đây thực sự là một giải pháp thúc đẩy cải cách hành chính, nhằm giảm thiểu thời gian đăng ký, cung cấp thông tin về tài sản bảo đảm là động sản, giúp cho quá trình tiếp cận nguồn tín dụng của người dân, doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa nhanh hơn, tiết kiệm chi phí hơn, đồng thời, thông qua đó, đã khuyến khích sự lưu thông nguồn vốn, giúp thị trường tín dụng hoạt động hiệu quả, an toàn, góp phần thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển. Năm 2017, nhằm nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công trực tuyến, tạo nền tảng cho phát triển Chính phủ điện tử, Bộ Tư pháp tiếp tục phối hợp với các đơn vị liên quan hoàn thiện và nâng cấp phần mềm đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm đạt mức độ 04 về dịch vụ công trực tuyến và chính thức triển khai cung cấp dịch vụ công mức độ 04 từ ngày 10/7/2017.

Thực hiện Nghị quyết số 17/NQ-CP, Quyết định số 749/QĐ-TTg, Quyết định số 942/QĐ-TTg, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ban hành Quyết định số 983/QĐ-BTP ngày 10/6/2021 về việc ban hành Kế hoạch “Chuyển đổi số Ngành Tư pháp đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Theo đó, hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến tiếp tục được hoàn thiện. Từ ngày 04/10/2021, tất cả các thủ tục hành chính trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản được thực hiện hoàn toàn trên môi trường điện tử, từ việc tiếp nhận, giải quyết đến ký số và trả kết quả. Bên cạnh đó, thực hiện nhiệm vụ tích hợp, cung cấp dịch vụ công trên Cổng dịch vụ công quốc gia tại Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã khẩn trương phối hợp các đơn vị liên quan hoàn thiện hệ thống đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm và chính thức tích hợp, cung cấp trên Cổng dịch vụ công quốc gia từ ngày 22/9/2022.

1.4. Một số kết quả đạt được

Thứ nhất, việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến đã góp phần khuyến khích người dân và doanh nghiệp trong việc tiếp cận và sử dụng dịch vụ công về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản, vì vậy, số lượng đăng ký, tìm hiểu thông tin về biện pháp bảo đảm ngày càng tăng. Tính đến thời điểm tháng 5/2023, đã có hơn 7.400 tổ chức, cá nhân, trong đó chủ yếu là các tổ chức tín dụng được Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm, Bộ Tư pháp cấp mã số sử dụng cơ sở dữ liệu về biện pháp bảo đảm và tài khoản đăng ký trực tuyến. Trung bình mỗi ngày có hơn 3.000 yêu cầu đăng ký, cung cấp thông tin, hơn 1.200 văn bản thông báo thế chấp phương tiện giao thông được trao đổi với cơ quan đăng ký quản lý phương tiện và hơn 20.000 lượt tra cứu, tìm kiếm thông tin được thực hiện trực tiếp trên hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến, trong đó, yêu cầu đăng ký và cung cấp thông tin trực tuyến chiếm tỷ lệ 84% trên tổng số yêu cầu đăng ký, cung cấp thông tin. Điều này thể hiện sự tiếp nhận và mức độ hài lòng của người dân, doanh nghiệp đối với hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến. Kết quả đăng ký biện pháp bảo đảm nêu trên đã góp phần quan trọng trong việc giúp người dân, doanh nghiệp thực hiện hiệu quả, an toàn hơn quyền về tài sản, giao dịch; góp phần huy động, thúc đẩy được nhiều nguồn lực tài chính vào thị trường, vận hành trên hành lang pháp lý an toàn; góp phần thực hiện công khai, minh bạch thông tin, tình trạng pháp lý của tài sản, giao dịch, giảm thiểu rủi ro pháp lý, thúc đẩy giao lưu dân sự, tăng tính ổn định cho giao dịch, giảm thiểu tranh chấp; giúp cơ quan giải quyết tranh chấp, cơ quan có thẩm quyền khác dễ dàng thu thập, kiểm tra thông tin, việc giải quyết thuận lợi, nhanh chóng, chính xác hơn, từ đó, góp phần vào cải thiện chỉ số hợp đồng khi đánh giá về năng lực cạnh tranh ở Việt Nam.

Thứ hai, đối với các tổ chức, cá nhân trong xã hội, đặc biệt là các tổ chức tín dụng, việc thực hiện đăng ký trực tuyến biện pháp bảo đảm giúp các chủ thể sẽ dễ dàng tiếp cận với dịch vụ đăng ký do Nhà nước cung cấp. Với hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến, người dân có thể trực tiếp truy cập và thực hiện thao tác đăng ký ở bất kỳ nơi nào có kết nối internet và liên tục 24/7 để có kết quả đăng ký ngay lập tức mà không phải chờ đợi và đến trụ sở của cơ quan đăng ký. Việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến toàn trình giúp tiết kiệm thời gian, chi phí trong việc đăng ký và tìm hiểu thông tin về tài sản bảo đảm, đồng thời giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng, cơ hội tiếp cận tín dụng để mở rộng đầu tư, sản xuất kinh doanh cho người dân và doanh nghiệp. Ngoài ra, một lợi ích rất lớn mà hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến đem lại cho người dân và doanh nghiệp đó là việc dễ dàng tiếp cận, tra cứu, tìm kiếm thông về biện pháp bảo đảm. Thông tin được hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến cung cấp một cách công khai, nhanh chóng, minh bạch, bảo đảm sự chính xác và an toàn pháp lý cho người dân và doanh nghiệp khi tra cứu, tìm hiểu thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm trước khi giao kết hợp đồng, đầu tư cho vay vốn.

Thứ ba, đối với cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm thì việc áp dụng hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến sẽ giúp cắt giảm chi phí hành chính do ngân sách nhà nước cấp, đồng thời giúp ngăn chặn các hành vi tiêu cực có thể phát sinh trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đăng ký do cán bộ đăng ký không tiếp xúc trực tiếp với khách hàng. Ngoài ra, với việc vận hành hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến, Nhà nước đã cung cấp một cơ sở hạ tầng tài chính hiệu quả, tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng phát triển các sản phẩm cho vay được bảo đảm bằng động sản.

1.5. Một số tồn tại, hạn chế

Một là, hạ tầng kỹ thuật công nghệ thông tin, mặc dù đã được đầu tư nâng cấp thời gian gần đây, đáp ứng được yêu cầu phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số. Tuy nhiên, đến nay, hạ tầng kỹ thuật vẫn chưa được hoàn thiện đầy đủ, đặc biệt là hệ thống dự phòng để bảo đảm cho các hệ thống thông tin của Bộ Tư pháp, trong đó có hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến hoạt động ổn định, liên tục, an toàn chưa được xây dựng, ảnh hưởng không nhỏ đến công tác đăng ký, cung cấp thông tin trực tuyến.

Hai là, hiện nay, khối lượng công việc và yêu cầu nhiệm vụ đối với lĩnh vực ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số ngày càng cao. Trong khi đó, nguồn nhân lực thực hiện lại đang bị thiếu rất nhiều so với nhu cầu thực tế và hạn chế về chất lượng, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong thời gian tới. Bên cạnh đó, tình trạng quá tải trong công việc khiến cho các công chức quản lý trong lĩnh vực này nhiều khi sa vào giải quyết các công việc sự vụ, gấp, trước mắt, không dành nhiều thời gian cho các hoạt động mang tính chiến lược cũng như các hoạt động nghiên cứu thực tiễn.

2. Yêu cầu đặt ra trong việc quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm

2.1. Yêu cầu từ người dùng

Hiện nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ, nhu cầu sử dụng các dịch vụ, tiện ích công nghệ của người dân, doanh nghiệp ngày càng cao, đòi hỏi các dịch vụ công trực tuyến phục vụ người dân, doanh nghiệp, trong đó có dịch vụ công trực tuyến về đăng ký biện pháp bảo đảm cần phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện để cung cấp đầy đủ các dịch vụ, tiện ích cho người dân, doanh nghiệp trong việc thực hiện các dịch vụ công trực tuyến. Đối với hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến, mặc dù được các tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế đánh giá cao về sự thuận lợi, tiện ích cho người sử dụng nhưng cũng cần tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm như xây dựng ứng dụng đăng ký đa phương tiện (app) để thực hiện đăng ký, yêu cầu cung cấp thông tin trên các thiết bị, nền tảng khác nhau như thiết bị di động; mở rộng thêm các phương thức thanh toán như thanh toán qua các ứng dụng ví điện tử…

Yêu cầu về đăng ký, cung cấp thông tin ngày càng tăng về số lượng, bảo đảm về chất lượng cung cấp dịch vụ; yêu cầu về tính kịp thời, liên tục trong hoạt động cung cấp dịch vụ; nhu cầu về sử dụng các ứng dụng trí tuệ nhận tạo (AI) trong việc thực hiện các dịch vụ công trực tuyến, đòi hỏi cơ quan quản lý luôn phải có sự đầu tư cả về cơ sở vật chất kỹ thuật và nguồn nhân lực để quản lý, vận hành và nâng cấp, hoàn thiện hệ thống đăng ký trực tuyến, bảo đảm cho hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin luôn ổn định, thông suốt, an toàn, hiệu quả. Đặc biệt, cần xây dựng hệ thống dự phòng cho hệ thống đăng ký trực tuyến để bảo đảm tính liên tục, thông suốt, an toàn trong trường hợp có sự cố xảy ra.

2.2. Yêu cầu về chuyển đổi số

Thực hiện yêu cầu của Đảng, Nhà nước về việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động của cơ quan nhà nước các cấp, phát triển Chính phủ điện tử, hướng đến Chính phủ số, nhiệm vụ và khối lượng công việc hiện nay và trong tương lai liên quan đến lĩnh vực đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm là rất lớn như quản lý, vận hành hệ thống đăng ký trực tuyến; kết nối, tích hợp, chia sẻ dữ liệu về đăng ký biện pháp bảo đảm; cung cấp thông tin cho các cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng, hoạt động thi hành án dân sự... Do vậy, cần thiết phải có một đơn vị chuyên trách về công nghệ thông tin trong lĩnh vực này, đồng thời phải có đủ nguồn lực thực hiện, đặc biệt là nguồn nhân lực để đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ chuyển đổi số.

3. Định hướng hoàn thiện thiết chế về quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm

Thiết chế quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về biện pháp bảo đảm có vai trò rất quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm và tổ chức hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến. Việc quản lý, vận hành hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến hiện nay đã đạt được những thành tựu nhất định, tuy nhiên cũng tồn tại một số hạn chế, bất cập. Hoàn thiện thiết chế quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về đăng ký biện pháp bảo đảm hiện nay là nhiệm vụ quan trọng và cần thiết, giúp cho việc xây dựng, quản lý, vận hành hệ thống đăng ký trực tuyến hoạt động hiệu quả, đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước, phục vụ tốt nhất nhu cầu của người dân, doanh nghiệp trong hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm. Do vậy, cần tiếp tục hoàn thiện một số vấn đề cơ bản sau:

Một là, tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm nhằm xây dựng, sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách, pháp luật trong lĩnh vực này phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số, trong đó chú trọng việc nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế pháp lý về đăng ký biện pháp bảo đảm và khai thác dữ liệu về biện pháp bảo đảm trên nền tảng số thông qua việc nghiên cứu, đề xuất xây dựng Luật Các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ.

Hai là, kiện toàn tổ chức, bộ máy và nâng cao năng lực quản lý đăng ký trực tuyến và thông tin dữ liệu về đăng ký biện pháp bảo đảm là yếu tố then chốt đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước, phục vụ tốt nhất nhu cầu của người dân, doanh nghiệp trong hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm.

Ba là, ưu tiên phân bổ nguồn lực đầu tư và nâng cao năng lực đội ngũ công chức thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, đủ về số lượng, bảo đảm về chất lượng, phù hợp với đặc thù lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm.

Bốn là, đầu tư, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến bảo đảm cho hệ thống đăng ký trực tuyến hoạt động ổn định, thông suốt, an toàn, hiệu quả. Đặc biệt là, đầu tư xây dựng hệ thống dự phòng cho hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm trực tuyến để bảo đảm tính liên tục, thông suốt, an toàn trong quá trình hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin trực tuyến.

Năm là, tiếp tục nghiên cứu, thực hiện các giải pháp chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chuyển đổi số hiện nay.

Nguyễn Công Hùng

Nguyễn Thị Hoa

Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm, Bộ Tư pháp

(Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật Kỳ 2 (Số 387), tháng 8/2023)

​NGHI DINH 21.2021.ND.CP.pdf

Ngày 25/11/2019, Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư số 07/2019/TT-BTP hướng dẫn một số nội dung về đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất. Thông tư có hiệu lực thi hành kể từ ngày 10/01/2019 và thay thế Thông tư liên tịch số 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT ngày 23/6/2016 của Bộ Tư pháp và Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất.

Để việc triển khai thực hiện Thông tư được đồng bộ, thống nhất và có hiệu quả theo chỉ đạo của Ủy ban nhân dân tỉnh tại Công văn số 6833/UBND-NC ngày 31/12/2019, Sở Tư pháp đã có Công văn số 31/STP-BTTP ngày 08/01/2020 đề nghị các cơ quan, tổ chức có liên quan: Sở Tài nguyên và Môi trường, Cục Thi hành án dân sự tỉnh, Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Bình Dương, Hội Công chứng viên tỉnh Bình Dương và các Văn phòng Thừa phát lại trên địa bàn tỉnh nghiên cứu, tổ chức triển khai thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các quy định của Thông tư số 07/2019/TT-BTP./.

Nội dung chi tiết xem tại file đính kèm CV_31_STP-BTTP.signed.pdf​

​Một số vấn đề về hợp đồng thế chấp tài sản đảm bảo thực hiện nghĩa vụ

1. Hình thức của hợp đồng thế chấp tài sản

Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015 quy định Hợp đồng thế chấp tài sản phải được lập thành văn bản, có thể là văn bản riêng hoặc ghi trong hợp đồng chính (hợp đồng tín dụng). Về nguyên tắc, hợp đồng thế chấp có thể được giao kết dưới nhiều hình thức, miễn là các bên có thể chứng minh được quan hệ hợp đồng. Tuy nhiên, đối với một số hợp đồng cụ thể thì vẫn phải tuân theo quy định về hình thức, ví dụ như đối với "quyền sử dụng đất". Tại khoản 1 Điều 502 BLDS năm 2015 hình thức, thủ tục thực hiện hợp đồng về quyền sử dụng đất quy định như sau: "Hợp đồng về quyền sử dụng đất phải được lập thành văn bản theo hình thức phù hợp với quy định của Bộ luật này, pháp luật về đất đai và quy định khác của pháp luật có liên quan".

Như vậy, đối với hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất thì các bên vẫn phải lập thành văn bản theo quy định của pháp luật có liên quan. Ngoài ra, pháp luật quy định hợp đồng thế chấp tài sản phải đáp ứng được các tiêu chuẩn về hình thức như công chứng, chứng thực, đăng ký. Theo quy định tại Điều 167 Luật Đất đai năm 2013 và Điều 122 Luật Nhà ở năm 2014 thì hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất (QSDĐ); QSDĐ và tài sản gắn liền với đất và hợp đồng thế chấp nhà ở thuộc trường hợp phải công chứng, chứng thực.

2. Chủ thể ký kết hợp đồng, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ hợp đồng thế chấp tài sản

Chủ thể của hợp đồng thế chấp là các bên tham gia hợp đồng thế chấp tài sản bảo đảm gồm bên thế chấp và bên nhận thế chấp, các chủ thể này phải có đầy đủ các điều kiện mà pháp luật quy định đối với chủ thể tham gia hợp đồng nói chung. Họ có quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật.

Trong trường hợp hợp đồng thế chấp nhằm bảo đảm nghĩa vụ trong hợp đồng tín dụng thì bên nhận thế chấp là các tổ chức tín dụng (TCTD) - bên cho vay trong hợp đồng tín dụng còn bên thế chấp là các chủ thể có quyền sở hữu hợp pháp tài sản thế chấp theo quy định của pháp luật.

Về cơ bản, các quy định của pháp luật hiện hành đã xác lập các quyền và nghĩa vụ của các bên phù hợp với cách tiếp cận pháp luật của nhiều nước trên thế giới về phương thức thế chấp tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ. Quyền và nghĩa vụ của bên thế chấp và bên nhận thế chấp được quy định khá cụ thể tại BLDS năm 2015, các điều từ 320 đến 323. Ngoài ra, pháp luật cũng quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của bên thứ ba giữ tài sản thế chấp tại Điều 324 BLDS.

3. Hiệu lực của hợp đồng thế chấp tài sản

Một là, về thời điểm phát sinh hiệu lực của hợp đồng thế chấp tài sản

BLDS năm 2005 không có quy định cụ thể mà chỉ quy định về một trường hợp cá biệt có liên quan đến thời điểm phát sinh hiệu lực của hợp đồng đối với các trường hợp mà hợp đồng thế chấp tài sản phải đăng ký theo quy định tại khoản 2 Điều 323 BLDS năm 2005: "Việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện theo quy định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm. Việc đăng ký là điều kiện để giao dịch bảo đảm có hiệu lực chỉ trong trường hợp pháp luật có quy định". Như vậy, tùy trường hợp mà hợp đồng thế chấp tài sản chỉ phát sinh hiệu lực sau khi đăng ký giao dịch bảo đảm.

Tuy nhiên, Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm có quy định chi tiết hơn về thời điểm phát sinh hiệu lực của hợp đồng thế chấp tài sản, tại Điều 10 Nghị định quy định giao dịch bảo đảm được giao kết hợp pháp có hiệu lực kể từ thời điểm giao kết, trừ các trường hợp: (i) Các bên có thoả thuận khác; (ii) Cầm cố tài sản có hiệu lực kể từ thời điểm chuyển giao tài sản cho bên nhận cầm cố; (iii) Việc thế chấp quyền sử dụng đất, quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng, tàu bay, tàu biển có hiệu lực kể từ thời điểm đăng ký thế chấp; (iv) Giao dịch bảo đảm có hiệu lực kể từ thời điểm công chứng hoặc chứng thực trong trường hợp pháp luật có quy định.

Có thể thấy trước khi BLDS năm 2015 ra đời, các quy định của pháp luật về thế chấp tài sản chưa có sự phân biệt giữa "hiệu lực của hợp đồng thế chấp tài sản" và "Hiệu lực đối kháng với người thứ ba". Khắc phục bất cập này Điều 319 BLDS năm 2015 quy định hiệu lực của thế chấp tài sản như sau: "1. Hợp đồng thế chấp tài sản có hiệu lực từ thời điểm giao kết, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác; 2. Thế chấp tài sản phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba kể từ thời điểm đăng ký."

Theo đó, tài sản thế chấp thuộc quyền sở hữu hợp pháp của bên thế chấp, khi hợp đồng thế chấp được giao kết thì cả bên thế chấp và bên nhận thế chấp đều đã có sự thống nhất ý chí và đồng ý với việc thế chấp tài sản. Vì thế, các điều khoản của hợp đồng đã có hiệu lực thi hành đối với các bên và bên nhận thế chấp đã có quyền nhất định đối với tài sản thế chấp theo hợp đồng thế chấp, quyền này được các bên thừa nhận. Tuy nhiên, do đặc thù của thế chấp tài sản đó là bên thế chấp không phải chuyển giao tài sản cho bên nhận thế chấp nên quyền nói trên của bên nhận thế chấp chỉ được biết đến giữa bên thế chấp và bên nhận thế chấp.

Do đó, để bảo đảm cho quyền hợp pháp của mình, bên nhận thế chấp cần phải "công khai hóa" quyền của mình đối với tài sản thế chấp để cho bên thứ ba biết được tình trạng pháp lý của tài sản thế chấp và hoàn toàn ý thức được đầy đủ hậu quả pháp lý khi tham gia các giao dịch liên quan đến tài sản thế chấp. Một phương thức đơn giản và phổ biến của việc "công khai hóa" nói trên đó là "đăng ký giao dịch bảo đảm", theo đó bên thế chấp, bên nhận thế chấp sẽ đăng ký hợp đồng thế chấp với một cơ quan nhất định. Từ đó, bên thứ ba bất kỳ có thể tìm hiểu về tình trạng pháp lý của tài sản có đang bị thế chấp hay không tại các cơ quan có thẩm quyền để đưa ra các quyết định chính xác trong việc xác lập giao dịch đối với tài sản đó. Nếu bên thứ ba chấp nhận giao dịch thì khi có tranh chấp phát sinh về tài sản thế chấp bên nhận thế chấp có được quyền "ưu tiên" trong việc xử lý tài sản thế chấp. Bởi bên thứ ba đã biết hoặc buộc phải biết về quyền của bên nhận thế chấp đối với tài sản thế chấp nhưng vẫn tham gia xác lập giao dịch đối với tài sản đã có thế chấp.

Vì lẽ đó, BLDS năm 2015 đã quy định về "hiệu lực đối kháng với người thứ ba" của hợp đồng thế chấp sau khi việc thế chấp tài sản được đăng ký (bản chất là một hình thức công khai hóa quyền của mình). Đây là một quy định tiến bộ so với BLDS năm 2005 vì BLDS năm 2005 không có quy định về "hiệu lực đối kháng với người thứ ba" mà chỉ có quy định về "đăng ký giao dịch bảo đảm" và thứ tự ưu tiên thanh toán về nguyên tắc được xác định trên cơ sở theo thứ tự "đăng ký giao dịch bảo đảm".

Một điểm đáng chú ý ở đây là việc xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp tài sản vừa được cầm cố nhưng cũng vừa được thế chấp để bảo đảm cho 02 nghĩa vụ khác nhau. Theo quy định tại BLDS năm 2005, thì thứ tự ưu tiên thanh toán là theo thứ tự "đăng ký giao dịch bảo đảm" và ưu tiên giao dịch bảo đảm đã được "đăng ký". Như vậy, trong trường một tài sản vừa được cầm cố, vừa được thế chấp để bảo đảm cho 02 nghĩa vụ khác nhau thì việc xử lý tài sản bảo đảm sẽ ưu tiên cho giao dịch bảo đảm nào được "đăng ký trước" mà không phụ thuộc vào loại giao dịch "cầm cố" hay "thế chấp"; trong trường hợp cả 02 giao dịch đều không được đăng ký thì thứ tự ưu tiên thanh toán sẽ được xác định theo thứ tự thời gian xác lập giao dịch bảo đảm.

Tuy nhiên, BLDS năm 2015 lại quy định rất khác, cụ thể tại Điều 308 thì thứ tự ưu tiên thanh toán được xác định theo thứ tự xác lập hiệu lực đối kháng với người thứ ba theo nguyên tắc "ai công khai quyền của mình trước thì được ưu tiên thanh toán trước", một người đã công khai quyền của anh ta đối với tài sản, người khác đã biết hoặc phải biết về "quyền" này thì phải có nghĩa vụ tôn trọng "quyền" này. Trong trường hợp người thứ ba đã biết về "quyền" của người khác đối với tài sản mà vẫn thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản thì phải chấp nhận rủi ro khi "quyền" được xác lập trước đó được thực hiện lên tài sản.

Trong quan hệ thế chấp tài sản thì không có sự chuyển giao tài sản thế chấp nên tài sản chỉ phải chịu một sự ràng buộc với bên nhận thế chấp trên giấy tờ chứ bên nhận thế chấp vẫn chưa thể thực hiện quyền của mình lên tài sản bảo đảm một cách trực tiếp và trên thực tế. Bên thế chấp vẫn quản lý, sử dụng tài sản một cách bình thường nên "người thứ ba" nhìn vào rất khó nhận biết việc một tài sản có đang được thế chấp hay không và đã thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản đã có thế chấp. Chỉ đến khi xảy ra tranh chấp thì bên thứ ba mới biết về các quyền đã được xác lập lên tài sản, ngoài quyền của chủ sở hữu còn có quyền của bên nhận thế chấp. Vì thế việc cùng xử lý tài sản bảo đảm sao cho hợp lý rất khó khăn, phức tạp và khó có thể bảo đảm quyền của các bên như trong hợp đồng.

Vì vậy, khi xác lập xong hợp đồng thế chấp, bên nhận thế chấp bắt buộc phải "đăng ký giao dịch bảo đảm" như một hình thức "công khai hóa" quyền của mình đối với tài sản để bên thứ ba có thể biết và cân nhắc khi xác lập các giao dịch đối với tài sản thế chấp nói cách khác, bên nhận thế chấp đã xác lập "hiệu lực đối kháng với bên thứ ba". Vì vậy, bên thứ ba đã biết hoặc buộc phải biết về quyền này và phải chịu "hiệu lực đối kháng" liên quan đến tài sản, nên bên thứ ba phải chịu hậu quả và phải nhường quyền ưu tiên xử lý tài sản cho bên nhận thế chấp đã "đăng ký giao dịch bảo đảm".

Trong quan hệ cầm cố tài sản, người nhận cầm cố có thể xác lập "hiệu lực đối kháng với người thứ ba" bằng phương thức "nắm giữ tài sản cầm cố" và có được quyền ưu tiên xử lý tài sản bảo đảm từ thời điểm "nắm giữ tài sản cầm cố" thay vì bắt buộc phải công khai hóa và xác lập "hiệu lực đối kháng với người thứ ba" bằng phương thức "đăng ký giao dịch bảo đảm" như BLDS năm 2005. Người nhận cầm cố có thể không "đăng ký giao dịch bảo đảm" nhưng vẫn được bảo đảm quyền ưu tiên thanh toán vì đã thực hiện việc công khai hóa quyền của mình trước qua việc nắm giữ tài sản bảo đảm.

Tuy nhiên, đối với một số trường hợp đặc biệt như "cầm cố tài sản là bất động sản" thì do tính chất của tài sản cầm cố mà việc chuyển giao tài sản cầm cố trở nên khó khăn, dẫn đến việc bên nhận không thể "nắm giữ tài sản bảo đảm" hoặc dễ gây nhầm lẫn cho người thứ ba về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm (có thể tài sản đang được cho thuê, cho mượn chứ không phải đang được cầm cố), thì BLDS năm 2015 quy định thời điểm xác lập hiệu lực đối kháng với người thứ ba (nói cách khác là thời điểm công khai hóa giao dịch bảo đảm) là thời điểm hoàn tất việc đăng ký giao dịch bảo đảm tương tự như trong trường hợp thế chấp tài sản.

Tóm lại, BLDS năm 2015 đã rất tiến bộ khi tách bạch về "hiệu lực" và "hiệu lực đối kháng với người thứ ba" của hợp đồng thế chấp. Trong trường hợp việc thế chấp tài sản chưa được đăng ký theo quy định thì Hợp đồng thế chấp chỉ chưa có "hiệu lực đối kháng với người thứ ba" chứ không mất đi "hiệu lực" giữa bên thế chấp và bên nhận thế chấp (trừ trường hợp việc đăng ký là điều kiện có hiệu lực của hợp đồng thế chấp). Về nguyên tắc, trong trường hợp các bên không đăng ký thế chấp tài sản, các bên vẫn phải tuân thủ và thực hiện nghĩa vụ như đã cam kết trong Hợp đồng thế chấp.

Hai là, hợp đồng bảo đảm và hợp đồng có nghĩa vụ là hai hợp đồng khác nhau, quyền và nghĩa vụ của các bên cũng khác nhau, nhưng chúng có quan hệ với nhau

Bên nhận bảo đảm chỉ có quyền xử lý tài sản bảo đảm theo hợp đồng bảo đảm khi bên có nghĩa vụ không thực hiện đúng nghĩa vụ theo hợp đồng có nghĩa vụ. Vấn đề hiệu lực của hợp đồng thế chấp tài sản được pháp luật quy định cụ thể, rõ ràng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều quan điểm trái ngược nhau về quy định hợp đồng thế chấp vô hiệu không làm ảnh hưởng đến hiệu lực của nghĩa vụ được bảo đảm, trừ trường hợp giao dịch bảo đảm đó là điều kiện có hiệu lực của nghĩa vụ được bảo đảm và trong một số trường hợp, hiệu lực của hợp đồng có nghĩa vụ sẽ ảnh hưởng đến hiệu lực của hợp đồng bảo đảm.

Theo quan điểm của tác giả, quy định như Điều 15 Nghị định 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính phủ về quan hệ giữa giao dịch bảo đảm và hợp đồng có nghĩa vụ được bảo đảm là phù hợp với bản chất của giao dịch bảo đảm nói chung và thế chấp tài sản nói riêng. Bản chất của thế chấp tài sản bảo đảm nghĩa vụ là tạo ra một vật quyền ứng với một trái quyền. Như vậy, việc phát sinh vật quyền hay không không làm ảnh hưởng đến việc phát sinh trái quyền, trừ khi các bên có thỏa thuận khác. Bên cạnh đó, khi không có trái quyền (không có một nghĩa vụ nào cần phải thực hiện) thì vật quyền bảo đảm tương ứng sẽ không phát sinh, trái quyền bị triệt tiêu thì vật quyền bảo đảm bị triệt tiêu. Ngược lại, chỉ cần trái quyền được bảo đảm thực hiện xuất hiện thì vật quyền bảo đảm tương ứng với nó sẽ xuất hiện và các bên sẽ có được khả năng thực hiện các quyền của mình.

4. Đăng ký thế chấp tài sản

Đăng ký giao dịch bảo đảm là một trong các biện pháp nhằm công khai hóa giao dịch bảo đảm và giúp xác lập hiệu lực đối kháng với người thứ ba. Nghị định số 102/2017/NĐ-CP ngày 01/9/2017 về đăng ký biện pháp bảo đảm (Nghị định số 102) thay thế Nghị định số 83/2010/NĐ-CP ngày 23/7/2010, thay thế một phần Nghị định số 05/2012/NĐ-CP ngày 02/02/2012 của Chính phủ đã phần nào đáp ứng các yêu cầu và mục đích là xây dựng cơ sở pháp lý thống nhất, đầy đủ và thông thoáng cho lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm để công khai hóa việc dùng tài sản bảo đảm thực hiện nghĩa vụ; để xác định quyền ưu tiên thanh toán nhằm tạo điều kiện cho các bên liên quan có thể tự kiểm tra các thông tin có liên quan, bảo đảm an toàn giao dịch dân sự - kinh tế, đáp ứng nhu cầu đăng ký và thúc đẩy hoạt động đầu tư, tín dụng, góp phần xử lý nhanh chóng tài sản cầm cố, thế chấp trong trường hợp không thực hiện được nghĩa vụ được bảo đảm.

So với yêu cầu thực tiễn đòi hỏi thì công tác đăng ký giao dịch bảo đảm chưa đáp ứng được những mục tiêu đặt ra được thể hiện ở những điểm sau:

- Pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm ở Việt Nam còn tản mát và nhỏ lẻ tại nhiều văn bản khác nhau. Các quy định về đăng ký xuất hiện từ BLDS đến các luật chuyên ngành như Luật Đất đai, Bộ luật Hàng hải, Luật Hàng không dân dụng và rất nhiều các văn bản dưới luật khiến cho việc nắm bắt, theo dõi, tuân thủ pháp luật còn gặp nhiều khó khăn.

- Việc đăng ký giao dịch bảo đảm được quy định ở nhiều văn bản khác nhau dẫn đến việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện bởi nhiều cơ quan khác nhau tùy thuộc vào từng loại tài sản bảo đảm và từng địa phương. Điều này dẫn đến tình trạng không thống nhất giữa các trình tự đăng ký giao dịch bảo đảm nên không có một quy trình chung cho việc đăng ký giao dịch bảo đảm.

- Việc quy định các cơ quan đăng ký khác nhau tùy vào các tài sản bảo đảm khác nhau cũng dẫn đến khó khăn trong việc tra cứu thông tin về những tài sản bảo đảm. Đối với trường hợp nhiều tài sản bảo đảm cho việc thực hiện một nghĩa vụ thì các TCTD, ngân hàng sẽ phải tiến hành thủ tục tra cứu thông tin tại nhiều cơ quan khác nhau.

5. Xử lý tài sản thế chấp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ hợp đồng

Các quy định về xử lý tài sản bảo đảm tiền vay nói chung và xử lý tài sản thế chấp nói riêng có vai trò quan trọng trong pháp luật về thế chấp tài sản bảo đảm thực hiện hợp đồng đặc biệt là hợp đồng tín dụng ngân hàng. Bởi vì, mục tiêu của thế chấp tài sản bảo đảm thực hiện hợp đồng tín dụng ngân hàng sẽ không đạt được nếu không có một cơ chế hữu hiệu trong xử lý tài sản thế chấp. Việc xử lý tài sản thế chấp nhằm mục tiêu tạo ra nguồn trả nợ khác cho TCTD cho vay khi nguồn trả nợ chính của bên vay không có hoặc không còn đủ để trả nợ. Như vậy, không phải trong mọi trường hợp thế chấp tài sản bảo đảm thực hiện hợp đồng tín dụng ngân hàng thì tài sản thế chấp đều phải xử lý để thu hồi nợ. Theo quy định tại Điều 299 BLDS năm 2015, quyền xử lý tài sản bảo đảm của ngân hàng khi nghĩa vụ bảo đảm bị vi phạm, theo thỏa thuận hoặc theo luật có quy định.

Các bên có thể thỏa thuận về các phương thức xử lý tài sản bảo đảm khác, ngoài ba phương thức đã được liệt kê, ví dụ đưa tài sản bảo đảm vào khai thác và số tiền thu được từ việc khai thác sẽ được sử dụng vào việc thanh toán nghĩa vụ được bảo đảm. Trong trường hợp không có thỏa thuận về phương thức xử lý tài sản bảo đảm thì tài sản sẽ được bán đấu giá.Một điểm mới của BLDS năm 2015 đó là cho phép bên nhận bảo đảm tự bán tài sản để xử lý tài sản bảo đảm. Đây là một ngoại lệ của Điều 195 BLDS năm 2015 khi cho phép bên nhận bảo đảm là người không phải chủ sở hữu của tài sản bảo đảm được tự bán tài sản bảo đảm: Người không phải là chủ sở hữu tài sản chỉ có quyền định đoạt tài sản theo ủy quyền của chủ sở hữu hoặc theo quy định của luật. Vì thế, ngân hàng được tự mình bán tài sản cầm cố hay thế chấp, chỉ cần các bên có thỏa thuận về phương thức xử lý bảo đảm này, mà không cần có ủy quyền của bên bảo đảm cho ngân hàng. Quy định này được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho ngân hàng trong việc xử lý bảo đảm.

Bên cạnh đó, bên nhận bảo đảm có thể nhận chính tài sản để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên bảo đảm. Tuy nhiên, phương thức này chỉ có thể được áp dụng khi nghĩa vụ được bảo đảm chính là nghĩa vụ của bên bảo đảm. Nói cách khác, phương thức này không áp dụng cho trường hợp một bên thế chấp tài sản của mình để bảo đảm cho nghĩa vụ của người khác.

BLDS năm 2015 không đề cập thời điểm mà các bên có thể thỏa thuận về việc ngân hàng tự bán tài sản bảo đảm. Có thể hiểu, các bên có thể thỏa thuận trong hợp đồng bảo đảm hoặc vào thời điểm xử lý tài sản bảo đảm hoặc ở bất kỳ thời điểm nào trong quá trình thực hiện hợp đồng.

Về thủ tục xử lý tài sản bảo đảm, BLDS năm 2015 quy định bên nhận bảo đảm phải có nghĩa vụ thông báo cho bên có tài sản bảo đảm, tuy nhiên chưa rõ ràng. Cụ thể, về "thời hạn hợp lý" nhưng không rõ "thời hạn hợp lý" là bao lâu? bao nhiêu ngày? hoặc các bên có phải thỏa thuận về "thời hạn hợp lý" trong hợp đồng hay không? và về chế tài xử lý bên nhận bảo đảm khi không thông báo trong một "thời hạn hợp lý" nhưng chỉ trong trường hợp có gây thiệt hại cho các bên. Như vậy, có thể hiểu nếu bên nhận bảo đảm không thông báo thì không ảnh hưởng đến quá trình xử lý tài sản bảo đảm và không phải chịu chế tài gì về hành vi không thông báo của mình nếu không gây thiệt hại cho bên bảo đảm, các bên cùng nhận bảo đảm khác.

Về việc bàn giao tài sản thế chấp để xử lý, đặc thù của việc thế chấp tài sản là tài sản thế chấp vẫn thuộc quyền quản lý, sử dụng của bên thế chấp (hoặc bên giữ tài sản bảo đảm), nếu các bên không có thỏa thuận nào khác. Như vậy, trong trường hợp bên nhận thế chấp muốn xử lý tài sản thế chấp thì bên nhận thế chấp phải yêu cầu bên thế chấp (hoặc bên giữ tài sản bảo đảm) bàn giao tài sản để xử lý theo quy định tại Điều 301 BLDS: Người đang giữ tài sản bảo đảm có nghĩa vụ giao tài sản bảo đảm cho bên nhận bảo đảm để xử lý khi thuộc một trong các trường hợp quy định tại Điều 299 của Bộ luật này. Trường hợp người đang giữ tài sản không giao tài sản thì bên nhận bảo đảm có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết, trừ trường hợp luật liên quan có quy định khác.

Một số ý kiến cho rằng không nhất thiết phải quy định về quyền yêu cầu Tòa án giải quyết bởi vì đây là một quyền hiển nhiên được pháp luật thừa nhận. Một số ý kiến hiểu cách quy định trên của BLDS nhằm mục đích loại bỏ quyền thu giữ tài sản để xử lý của ngân hàng theo Nghị định số 163/2006/NĐ-CP, theo đó, các TCTD sẽ không được thu giữ tài sản bảo đảm trong trường hợp bên bảo đảm (hoặc bên giữ tài sản bảo đảm) từ chối bàn giao tài sản bảo đảm để xử lý nợ, mà phải thực hiện việc xử lý tài sản bảo đảm thông qua con đường Tòa án và Thi hành án. Tương ứng với đó, BLDS năm 2015 không liệt kê quyền thu giữ tài sản bảo đảm của bên nhận thế chấp quy định tại Điều 63 Nghị định số 163/2006/NĐ-CP.

Điều 301 BLDS năm 2015 được thiết kế theo hướng: Trong trường hợp bên bảo đảm, bên đang nắm giữ tài sản bảo đảm không bàn giao tài sản bảo đảm theo yêu cầu của mình thì bên nhận bảo đảm chỉ có thể xử lý khoản nợ theo con đường Tòa án, trừ trường hợp ngoại lệ là "luật liên quan có quy định khác". Tuy nhiên, ngày 21/6/2017 Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng (sau đây gọi là Nghị quyết 42). Sau khi có Nghị quyết 42, các TCTD vẫn có thể thu giữ tài sản bảo đảm theo quy định tại Điều 7 và Điều 17 Nghị quyết. Trước khi tiến hành thu giữ tài sản, bên nhận bảo đảm có trách nhiệm thông báo cho bên bảo đảm; bên đang giữ tài sản bảo đảm và chính quyền địa phương đồng thời phải công khai thông tin về việc thu giữ tài sản bảo đảm.

Theo quan điểm của tác giả, việc cho phép các TCTD được thu giữ tài sản tương tự như cơ quan nhà nước là trao quyền quá lớn cho các TCTD. Thực tế nước ta, nhận thức pháp luật của người dân còn thấp, các TCTD thường là các tổ chức lớn, có nhiều nguồn lực, có đội ngũ cán bộ, nhân viên đông đảo và được chuẩn bị, tư vấn kĩ càng về pháp lý nên khi người dân giao dịch với các tổ chức này thì thường rơi vào trạng thái yếu thế và phải ký các hợp đồng thế chấp theo mẫu với các điều khoản do ngân hàng chuẩn bị từ trước. Tuy các hợp đồng thế chấp này đều được công chứng nhưng thực tế ở Việt Nam hiện nay đội ngũ công chứng viên còn chưa phát triển và nhiều văn phòng công chứng, công chứng viên không làm tròn chức trách, nhiệm vụ và không phổ biến đầy đủ quyền, nghĩa vụ, hậu quả pháp lý của hợp đồng thế chấp đối với bên bảo đảm. Bởi vậy, sau đó các TCTD lại được áp dụng các điều khoản trong các hợp đồng này và chủ động thu giữ tài sản thế chấp là không hợp lý và không bảo vệ được quyền cho người yếu thế, nhất là trong các trường hợp hợp đồng thế chấp có thể bị vô hiệu.

Bên cạnh đó, việc bên nhận bảo đảm (các TCTD) thực hiện thu giữ tài sản cũng là thực hiện theo hợp đồng thế chấp (theo khoản 2 Điều 7 Nghị quyết 42), khi bên nhận bảo đảm thực hiện việc thu giữ tài sản mà bên bảo đảm, bên đang trực tiếp sử dụng, quản lý tài sản thế chấp không đồng ý việc thu giữ này. Như vậy, vấn đề tranh chấp hợp đồng đã xảy ra. Việc trao quyền cho một bên trong hợp đồng được chủ động cưỡng chế bên kia để thực hiện quyền của mình trong tranh chấp hợp đồng như vậy là chưa có cơ sở và có thể dẫn đến tiền lệ xấu.Có thể nó, pháp luật về hợp đồng thế chấp tài sản bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đã tạo lập được cơ sở pháp lý cần thiết để thực hiện quan hệ thế chấp tài sản giữa tổ chức, cá nhân với ngân hàng trong quan hệ vay vốn, đáp ứng yêu cầu giải phóng năng lực về vốn của nền kinh tế. Ngoài chức năng tạo lập quy tắc xử sự cho các bên tham gia quan hệ thế chấp, pháp luật về thế chấp tài sản vay vốn ngân hàng còn đóng vai trò là công cụ của Nhà nước để đảm bảo an toàn cho các hoạt động ngân hàng trong nền kinh tế./.

                                                                                                                                        ThS. Nguyễn Văn Điền

                                                                                                                                         Viện kiểm sát nhân dân thị xã Sơn Tây, Hà Nội

Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật ​(http://tcdcpl.moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/thi-hanh-phap-luat.aspx?ItemID=649).

​

Ngày 20/6/2018, Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư số 08/2018/TT-BTP hướng dẫn một số vấn đề về đăng ký, cung cấp thông tin về biên pháp bảo đảm, hợp đồng và trao đổi thông tin về đăng ký biện pháp bảo đảm tại các Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp. Thông tư có hiệu lực thi hành kể từ ngày 04/8/2018.

Thông tư số 08/2018/TT-BTP ​gồm 4 chương, 25 điều với những nội dung cơ bản sau:

Về phạm vi điều chỉnh: Thông tư hướng dẫn một số vấn đề đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm, hợp đồng thuê tài sản, hợp đồng cho thuê tài chính, hợp đồng chuyển giao quyền đòi nợ và hướng dẫn việc trao đổi thông tin về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản, trừ tàu bay, tàu biển.

Về các trường hợp đăng ký biện pháp bảo đảm, hợp đồng: Trên cơ sở kế thừa quy định về trường hợp đăng ký biện pháp bảo đảm đối với các loại động sản trừ tàu bay, tàu biển, đăng ký hợp đồng còn phù hợp, Thông tư số 08/2018/TT-BTP đã bổ sung thêm trường hợp bảo lưu quyền sở hữu trong trường hợp mua bán tài sản là động sản để phù hợp với quy định tại Bộ luật dân sự 2015 và Nghị định số 102/2017/NĐ-CP; đồng thời bỏ quy định về đăng ký đối với biện pháp cầm cố tài sản, đặt cọc, ký cược, ký quỹ.

Về tài sản thuộc trường hợp đăng ký biện pháp bảo đảm, hợp đồng: Thông tư số 08/2018/TT-BTP đã hướng dẫn cụ thể hơn về loại tài sản là quyền tài sản thuộc thẩm quyền đăng ký của Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản. Ngoài ra, Thông tư cũng đã sửa nội dung hướng dẫn loại tài sản bảo đảm là tài sản gắn liền với đất thuộc thẩm quyền đăng ký của Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản là những tài sản không được chứng nhận quyền sở hữu quy định tại khoản 2 Điều 35 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng 5 năm 2014 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai.

Về biểu mẫu ban hành kèm theo Thông tư: Nhằm tạo điều kiện dễ dàng cho người yêu cầu đăng ký thực hiện kê khai các thông tin cần thiết khi có yêu cầu đăng ký, Thông tư số 08/2018/TT-BTP đã thiết kế lại các biểu mẫu mới phù hợp với quy định tại Nghị định số 102/2017/NĐ-CP.

Về mô tả tài sản bảo đảm: Điều 10 của Thông tư đã hướng dẫn kê khai, mô tả đối với từng loại tài sản bảo đảm như phương tiện giao thông cơ giới; tài sản bảo đảm là hàng hóa luân chuyển trong quá trình sản xuất kinh doanh, hàng tồn kho, quyền tài sản; tài sản bảo đảm là công trình phụ trợ và tài sản này không được chứng nhận quyền sở hữu trên Giấy chứng nhận. Đối với tài sản là phương tiện giao thông cơ giới, Thông tư bổ sung quy định về phương tiện giao thông cơ giới chưa được đăng ký quyền sở hữu, quyền lưu hành tài sản (trong trường hợp pháp luật quy định bắt buộc phải có đăng ký) thì người yêu cầu đăng ký mô tả số khung của phương tiện giao thông cơ giới theo phiếu xuất xưởng phương tiện hoặc tờ khai hải quan trong trường hợp nhập khẩu phương tiện. Với những trường hợp thay đổi nội dung biện pháp bảo đảm đã đăng ký, Thông tư cũng có những hướng dẫn cụ thể hơn để người yêu cầu đăng ký dễ thực hiện và đảm bảo các thông tin trong cơ sở dữ liệu rõ ràng, tiện lợi dễ tra cứu và thực hiện các đơn thay đổi tiếp theo.

Các trường hợp đăng ký mới khi có sự thay đổi thông tin về nội dung biện pháp bảo đảm đã đăng ký: Thông tư quy định các trường hợp phải đăng ký mới mà không đăng ký thay đổi như bổ sung tài sản bảo đảm; thay đổi số hợp đồng và thời điểm ký kết hợp đồng bảo đảm.

Cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm, hợp đồng, tài sản kê biên, trao đổi thông tin về đăng ký biện pháp bảo đảm: Thông tư quy định chi tiết về tiêu chí cung cấp thông tin; phương thức trao đổi thông tin giữa các cơ quan đăng ký quyền sở hữu, quyền lưu hành tài sản; trình tự xử lý thông tin được trao đổi giữa Trung tâm Đăng ký với Cơ quan đăng ký quyền sở hữu, quyền lưu hành tài sản và Cơ quan thi hành án dân sự.

Thông tư số 08/2018/TT-BTP được ban hành góp phần giúp người yêu cầu đăng ký và cơ quan đăng ký có cơ sở để thực hiện việc đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm, hợp đồng một cách thuận lợi, dễ dàng hơn./.

​Thong tu 08.2018.TT.BTP.pdf

​Nhằm củng cố kiến thức pháp luật và kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc về lĩnh vực đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất được quy định tại Thông tư liên tịch số 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT, chiều ngày 19/7/2017 Sở Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức Hội nghị tập huấn nghiệp vụ đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất cho đội ngũ làm công tác đăng ký thế chấp và các cá nhân, tổ chức có liên quan trên địa bàn tỉnh. Hội nghị do ông Nguyễn Quốc Cường - Phó Giám đốc Sở Tư pháp chủ trì, tham dự Hội nghị có khoảng 140 đại biểu là đại diện Ngân hàng nhà nước chi nhánh tỉnh Bình Dương; các Tổ chức tín dụng trên địa bàn tỉnh, Văn phòng đăng ký đất đai tỉnh; Phòng Tài nguyên và Môi trường, Chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai các huyện, thị xã và thành phố; Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn; các tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh.

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Nguyễn Quốc Cường khẳng định đăng ký giao dịch bảo đảm nói chung và đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất nói riêng có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia giao dịch bảo đảm thông qua việc công khai, minh bạch về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm. Pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm và hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm đã từng bước được hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Vì vậy, việc củng cố kiến thức pháp luật về đăng ký thế chấp và tập huấn nghiệp vụ đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất là hết sức cần thiết.

Tại Hội nghị, Báo cáo viên bà Nguyễn Thị Tuyết - Phó Giám đốc Văn phòng đăng ký đất đai tỉnh đã truyền đạt những nội dung cần lưu ý khi đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất theo quy định của Thông tư liên tịch số 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT.

Các đại biểu tập trung thảo luận về những nội dung mà báo cáo viên đã nêu và trao đổi về một số khó khăn, vướng mắc để kịp thời tháo gỡ và thống nhất cách thức thực hiện một số nghiệp vụ liên quan đến đăng ký thế chấp như: thống nhất việc các tổ chức tín dụng thực hiện ủy quyền cho nhân viên của mình để đi đăng ký thế chấp tại Văn phòng đăng ký đất đai tỉnh hoặc Chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai cấp huyện trên địa bàn tỉnh theo quy định, hướng dẫn việc xác định cụ thể diện tích các loại đất thế chấp gồm: đất thổ cư, đất sản xuất kinh doanh, đất hành lang an toàn đường bộ … để thuận lợi trong việc định giá tài sản thế chấp, thực hiện thủ tục công chứng hợp đồng, giao dịch và đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất./.

​Du thao Quyet dinh cong bo TTHC.doc​

Du thao noi dung chi tiet TTHC.docx

Cục Đăng ký Quốc gia giao dịch bảo đảm tổ chức Hội nghị triển khai công tác năm 2015

 

Báo cáo kết quả công tác, Phó Cục trưởng Cục Đăng ký Quốc gia giao dịch bảo đảm Phạm Tuấn Ngọc cho biết, năm 2014, Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm đã cơ bản hoàn thành nhiệm vụ đã đề ra. Các Trung tâm Đăng ký đã tiếp nhận giải quyết 249.424 đơn yêu cầu đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm, hợp đồng và thông báo kê biên tài sản thi hành án, tăng 53% so với năm 2013. Trong đó, số đăng ký qua phương thức trực tuyến là 109.257 đơn, chiếm tỷ lệ 44% trên tổng số các phương thức đăng ký. Số lượng tra cứu thông tin miễn phí trên hệ thống đăng ký trực tuyến đạt 395.931 lượt, tăng 60%  so với năm 2013. Việc thu phí lệ phí cũng đạt mức tăng trưởng cao, vượt mức dự toán thu được giao, tính đến hết ngày 31/12/2014 Cục đã thu 936.275.000 đồng phí sử dụng dịch vụ khách hàng thường xuyên; các Trung tâm Đăng ký đã thu 17,215 tỷ đồng phí, lệ phí đăng ký, cung cấp thông tin (đặt 155% dự toán thu được giao). Sau 3 năm vận hành, Hệ thống đăng ký trực tuyến đã thực sự là một điểm sáng về cải cách thủ tục hành chính, nâng cao tính khách quan, minh bạch của dịch vụ trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, Cục vẫn còn gặp phải một số tồn tại hạn chế như việc đề xuất và tiến độ xây dựng văn bản, đề án còn chưa sát, có văn bản chậm ban hành, có căn bản sau khi được ban hành vẫn chưa giải quyết hết được các vướng mắc phát sinh. Công tác kiểm tra, theo dõi tình hình thi hành pháp luật chưa được Cục triển khai đồng bộ, mới chủ yếu kiểm tra công tác chuyên môn, nghiệp vụ, chưa quan tâm đến công tác hậu kiểm. Do đó, có nơi chưa thực hiện nghiêm túc kịp thời trong việc chấp hành quy định về miễn lệ phí đăng ký giao dịch bảo đảm cho đối tượng là hộ gia đình, cá nhân vay vốn sản xuất kinh doanh để phát triển nông nghiệp, nông thôn; công tác đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm bằng phương pháp trực tuyến còn mức thấp, chỉ 44%.
Theo Phó Cục trưởng Phạm Tuấn Ngọc, năm 2015, Cục tập sẽ trung nghiên cứu hoàn thiện thể chế trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm phù hợp với yêu cầu của giai đoạn mới; nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác chỉ đạo hướng dẫn nghiệp vụ về đăng ký giao dịch bảo đảm; tăng cường kiểm tra và theo dõi trong thi hành pháp luật tại địa phương với trọng tâm là việc chấp hành chính sách miễn phí đăng ký giao dịch bảo đảm và thực hiện trao đổi, cung cấp thông tin về tài sản bảo đảm giữa cơ quan đăng ký giao dịch với tổ chức, cơ quan hữu quan.

Tại Hội nghị, Thứ trưởng Nguyễn Khánh Ngọc ghi nhận và đánh giá cao kết quả mà Cục Đăng ký Quốc gia giao dịch bảo đảm đã đạt được. Thẳng thắn chỉ ra những tồn tại, hạn chế, Thứ trưởng nhấn mạnh Cục vẫn thiếu định hướng, chiến lược, mục tiêu phát triển; ít các giải pháp hiệu quả thúc đẩy công tác đăng ký giao dịch bảo đảm; cán bộ công chức viên chức, người lao động còn chưa xây dựng được đội ngũ chuyên gia chuyên nghiệp; việc ứng dụng thông tin chưa có sự đổi mới. Năm 2015, Thứ trưởng Nguyễn Khánh Ngọc đề nghị, Cục cần nhận thức đúng vị trí vai trò của Cục, xây dựng định hướng chiến lược, mục tiêu phát triển rõ ràng; đặt người dân, doanh nghiệp là trung tâm trong mọi hoạt động; quan tâm, tập trung đến xây dựng thể chế; đổi mới công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành; kiện toàn cán bộ các trung tâm; đẩy nhanh việc ứng dụng thông tin; phối hợp tốt hơn với các đơn vị trong và ngoài Bộ.

Vy Anh

(trích từ nguồn: moj.gov.vn)