Luật giám định tư pháp, Quyết định số 1549/QĐ-TTg ngày 16/10/2012 của Thủ tướng Chính phủ về Kế hoạch triển khai thi hành Luật giám định tư pháp, Nghị định số 85/2013/NĐ-CP ngày 29/7/2013 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật giám định tư pháp và Đề án 258 có nhiều quy định về phối hợp giữa Bộ Tư pháp với các Bộ, ngành trong việc xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn về tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp (Mục 3 phần II của Kế hoạch triển khai thi hành Luật GĐTP theo QĐ số 1549/QĐ-TTg), đặc biệt là sự phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng ở cấp Trung ương, nhất là Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao (Khoản 2, Khoản 3 Điều 42 và Khoản 3 Điều 44 của Luật giám định tư pháp) trong việc thống kê, báo cáo về tình hình trưng cầu, yêu cầu giám định, đánh giá về tình hình thực hiện giám định, sử dụng kết luận giám định trong hoạt động tố tụng. Thời gian qua, quan hệ phối hợp giữa ngành tư pháp (Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp) với các cơ quan tiến hành tố tụng trong quản lý giám định tư pháp đã được quan tâm, cải thiện một bước nhưng còn nhiều hạn chế, bất cập như còn thiếu thông tin, số liệu thống kê về trưng cầu, đánh giá, sử dụng kết luận giám định trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử nên việc quy hoạch, phát triển đội ngũ người, tổ chức giám định tư pháp và nhiều giải pháp quản lý còn thiếu căn cứ thực tiễn của hoạt động tố tụng... Nhiều vướng mắc, khó khăn trong tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp chưa được kịp thời thông tin, phối hợp giải quyết, làm hạn chế hiệu quả hoạt động, quản lý giám định tư pháp. Vì vậy, để khắc phục những hạn chế nếu trên và bảo đảm đáp ứng tốt yêu cầu ngày cao của hoạt động tố tụng đối với giám định tư pháp thì liên ngành giữa Bộ Tư pháp - Bộ Công an - Bộ Quốc phòng - Viện kiểm sát nhân dân tối cao - Tòa án nhân dân tối cao (sau đây gọi tắt là liên ngành) đã xây dựng và ban hành Quy chế phối hợp liên ngành số 992/QCPH-BTP-BCA-BQP-VKSNDTC-TANDTC ngày 26/3/2018 về giám định tư pháp. Chúng tôi xin giới thiệu những nội dung cơ bản của Quy chế phối hợp liên ngành như sau:
1. Quan điểm chỉ đạo và mục đích của việc ban hành Quy chế phối hợp
a) Quan điểm chỉ đạo
- Tiếp tục cụ thể hóa các quy định của Luật giám định tư pháp, Nghị định số 85/2013/NĐ-CP ngày 29/7/2013 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật giám định tư pháp, các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về giám định tư pháp và các văn bản khác có liên quan trong việc phối hợp giữa các Bộ, ngành quản lý giám định tư pháp, cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan, tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp, nhằm bảo đảm phù hợp với tính chất, đặc thù và yêu cầu thực tiễn của công tác giám định tư pháp.
- Sự phối hợp liên ngành về giám định tư pháp phải bảo đảm tạo lập cơ chế thông tin thông suốt, kịp thời và phối hợp toàn diện, hiệu quả nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, quản lý giám định tư pháp, đáp ứng tốt yêu cầu của hoạt động tố tụng trong thời gian tới.
- Quy định cụ thể trách nhiệm của từng cơ quan phối hợp và cơ quan có liên quan; bảo đảm tính khả thi và hiệu quả của Quy chế phối hợp trên thực tế.
b) Mục đích
Việc xây dựng Quy chế phối hợp nhằm tăng cường vai trò, trách nhiệm, năng lực tổ chức thực hiện và sự phối hợp giữa cơ quan giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về công tác giám định tư pháp với các cơ quan tiến hành tố tụng cấp Trung ương và cơ quan có liên quan đối với công tác giám định tư pháp. Qua đó, thúc đẩy thực hiện đầy đủ và có hiệu quả các quy định của pháp luật về giám định tư pháp; kịp thời giải quyết, tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn trong hoạt động giám định, quản lý giám định tư pháp; bảo đảm tăng cường hiệu quả hoạt động, quản lý giám định tư pháp, góp phần quan trọng vào việc đáp ứng tốt yêu cầu của hoạt động tố tụng trong bối cảnh đẩy mạnh cải cách tư pháp và phòng, chống tham nhũng ở nước ta trong thời gian tới.
2. Nội dung cơ bản của Quy chế phối hợp
a) Phạm vi điều chỉnh
Quy chế phối hợp liên ngành về giám định tư pháp quy định cơ chế thông tin, phối hợp giữa Bộ Tư pháp và Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao trong công tác quản lý nhà nước về giám định tư pháp và giải quyết các vướng mắc, khó khăn về giám định tư pháp trong hoạt động điều tra, truy tố và xét xử nói chung và giải quyết án kinh tế, tham nhũng nói riêng (Điều 1).
b) Nguyên tắc phối hợp
Hoạt động phối hợp được thực hiện trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Tư pháp và các Bộ, ngành nhằm hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Đồng thời, hoạt động phối hợp phải được thực hiện thường xuyên, kịp thời, đảm bảo chính xác, công khai, minh bạch và bảo đảm nguyên tắc bí mật nhà nước, bí mật công tác theo quy định của pháp luật (Điều 3).
c) Các hình thức phối hợp liên ngành
Các cơ quan thực hiện việc thông tin, phối hợp với nhau về giám định tư pháp bằng các hình thức: (1) trao đổi trực tiếp, gửi công văn, thông báo bằng văn bản, tổ chức họp liên ngành, hoặc hình thức khác liên quan đến giám định tư pháp thuộc thẩm quyền giải quyết; (2) cung cấp số liệu về tổ chức, hoạt động, quản lý giám định tư pháp và các tài liệu có liên quan về giám định tư pháp; (3) kiểm tra liên ngành về công tác giám định tư pháp.
d) Những nội dung và cách thức phối hợp cụ thể
Chương II của Quy chế phối hợp liên ngành quy định nội dung, cách thức phối hợp, trách nhiệm cụ thể của từng cơ quan chủ trì, phối hợp đối với mỗi nội dung phối hợp. Cụ thể như sau:
- Điều 5 của Quy chế quy định cơ chế phối hợp giữa Bộ Tư pháp và Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao trong việc xây dựng, ban hành văn bản về giám định tư pháp, trong đó xác lập nguyên tắc khi cần có sự phối giữa liên ngành về xây dựng, ban hành văn bản về giám định tư pháp thì các cơ quan chủ trì, phối hợp phải thực hiện tốt trách nhiệm của mình (chủ trì soạn thảo hoặc tham gia ý kiến theo đề nghị của cơ quan chủ trì) theo đúng trình tự, thủ tục quy định của pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Để phát huy vai trò, trách nhiệm của Cơ quan giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về giám định tư pháp, Điều này của Quy chế đã quy định Bộ Tư pháp có trách nhiệm thông báo, đôn đốc các cơ quan phối hợp, cơ quan, tổ chức có liên quan trong việc xây dựng, ban hành văn bản về giám định tư pháp; cơ quan, tổ chức được thông báo, đôn đốc có trách nhiệm rà soát, thông báo lại cho Bộ Tư pháp về tiến độ, kết quả thực hiện.
- Phối hợp giải quyết khó khăn, vướng mắc về giám định tư pháp trong hoạt động tố tụng được quy định tại Điều 6, trong đó quy định rõ cơ chế, trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng (Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao) trong việc chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan và Ban Nội chính Trung ương trong việc giải quyết các vướng mắc, khó khăn trong trưng cầu, đánh giá sử dụng kết luận giám định ở giai đoạn tố tụng thuộc thẩm quyền của Bộ, ngành mình; bên cạnh đó, theo đề nghị của cơ quan phối hợp, Bộ Tư pháp có trách nhiệm đôn đốc Bộ, cơ quan ngang Bộ quản lý lĩnh vực giám định tư pháp giải quyết vướng mắc, khó khăn.
- Phối hợp trong việc hướng dẫn thống kê và cung cấp thông tin, số liệu thống kê về giám định tư pháp trong hoạt động tố tụng được quy định tại Điều 7, trong đó quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng (Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao) trong việc chỉ đạo thực hiện thống kê về trưng cầu, đánh giá, sử dụng kết luận giám định tư pháp trong giai đoạn tố tụng thuộc thẩm quyền và định kỳ 6 tháng, hằng năm cung cấp cho Bộ Tư pháp để phục vụ cho quản lý nhà nước về giám định tư pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám định phục vụ tốt yêu cầu của hoạt động tố tụng.
- Phối hợp trong kiểm tra về giám định tư pháp được quy định tại Điều 8, trong đó quy định nguyên tắc trường hợp cần thiết và trong phạm vi thẩm quyền quản lý nhà nước, Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với các cơ quan phối hợp và cơ quan, tổ chức có liên quan tiến hành kiểm tra công tác giám định tư pháp. Cục Bổ trợ tư pháp có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với đơn vị đầu mối của các cơ quan phối hợp (Tổng cục Cảnh sát Bộ Công an, Vụ Pháp chế Bộ Quốc phòng, Vụ Pháp chế và quản lý khoa học Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Vụ Pháp chế và quản lý khoa học Tòa án nhân dân tối cao) xây dựng kế hoạch kiểm tra, trình Lãnh đạo Bộ Tư pháp phê duyệt và tổ chức thực hiện kiểm tra liên ngành về giám định tư pháp.
- Phối hợp trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về giám định tư pháp được quy định tại Điều 9, trong đó quy định rõ cơ chế phối hợp, trách nhiệm của các cơ quan phối hợp trong việc chủ trì, phối hợp giải quyết các khiếu nại tố cáo thuộc thẩm quyền hoặc có liên quan theo nguyên tắc cơ quan nào tiếp nhận khiếu nại, tổ cáo thì giải quyết, trong trường hợp không thuộc thẩm quyền thì chuyển đến cơ quan có trách nhiệm để xử lý theo thẩm quyền; khi xử lý xong thì thông báo kết quả cho cơ quan đã chuyển đơn biết.
- Phối hợp trong tổ chức họp giao ban liên ngành về giám định tư pháp được quy định tại Điều 10, trong đó hằng năm Bộ Tư pháp chủ trì tổ chức họp họp giao ban liên ngành để thông tin, trao đổi và bàn các biện pháp giải quyết các vướng mắc, khó khăn về giám định tư pháp phát sinh, bảo đảm hiệu quả hoạt động, quản lý giám định tư pháp và đáp ứng tốt yêu cầu của hoạt động tố tụng.
d) Về tổ chức thực hiện
Chương III của Quy chế phối hợp quy định cụ thể đơn vị đầu mối của cơ quan phối hợp tại Điều 11; trách nhiệm của Bộ Tư pháp và các cơ quan phối hợp khác trong việc tổ chức thực hiện Quy chế tại Điều 12 và Điều 13; trách nhiệm của đơn vị đầu mối thuộc các cơ quan phối hợp là Cục Bổ trợ tư pháp Bộ Tư pháp, Tổng cục Cảnh sát Bộ Công an, Vụ Pháp chế Bộ Quốc phòng, Vụ Pháp chế và quản lý khoa học Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Vụ Pháp chế và quản lý khoa học Tòa án nhân dân tối cao trong việc tham mưu cho Lãnh đạo Bộ, ngành mình trong tổ chức thực hiện các nhiệm vụ, trách nhiệm của cơ quan mình tại Điều 14; kinh phí bảo đảm thực hiện nhiệm vụ phối hợp của mỗi cơ quan theo nguyên tắc kinh phí phục vụ công tác phối hợp được ngân sách nhà nước cấp theo dự toán hàng năm của các cơ quan phối hợp theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình, các cơ quan phối hợp có trách nhiệm lập dự toán, thanh quyết toán kinh phí ngân sách nhà nước cấp cho hoạt động phối hợp theo quy định của pháp luật (Điều 15) và hiệu lực thi hành của Quy chế này kể từ ngày ký ban hành - từ ngày 26/3/2018 (Điều 16).
Để bảo đảm tổ chức hiệu quả Quy chế này trên thực tế thì liên ngành cần tiếp tục có hướng dẫn, chỉ đạo các cơ quan thuộc ngành mình ở cấp tỉnh triển khai thực hiện một số nhiệm vụ, nhất là về chỉ tiêu thống kê, tổ chức thực hiện giám định tư pháp trong hoạt động điều tra, truy tố và xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng và cung cấp thông tin cho Sở Tư pháp và các Sở, ban ngành có liên quan bảo đảm phục vụ quản lý giám định tư pháp ở địa phương (như đổi mới, nâng cao chất lượng bổ nhiệm giám định viên tư pháp, lập và công bố danh tổ chức, người giám định tư pháp ở địa phương gắn với nhu cầu tố tụng của thực tế; tăng cường bồi dưỡng, đào tạo kiến thức pháp lý, nghiệp vụ giám định cho đội ngũ người giám định tư pháp, người tiến hành tố tụng ở địa phương theo quy định của Đề án tiếp tục đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp…) và bảo đảm hệ thống thông tin thông suốt, thống nhất từ địa phương lên Trung ương về giám định tư pháp; đồng thời cũng cần có cơ chế phối hợp kịp thời, hiệu quả giữa liên ngành ở địa phương để kịp thời giải quyết các vướng mắc, khó khăn trong trưng cầu, đánh giá, sử dụng kết luận giám định tư pháp của hoạt động tố tụng ở địa phương./.
Hải Đăng