Cải cách tư pháp là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Mục tiêu then chốt của cải cách tư pháp được đề ra trong Nghị quyết số 49-NQ/TW là "Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao". Để thực hiện mục tiêu trên, Bộ Chính trị cũng đề ra những định hướng cụ thể, trong đó từng bước xã hội hóa các hoạt động tư pháp và hoạt động bổ trợ tư pháp. Các hoạt động bổ trợ tư pháp như luật sư, công chứng, giám định tư pháp phải tiến đến việc xã hội hóa mạnh để đáp ứng kịp thời yêu cầu phục vụ người dân.
Một số kết quả hoạt động trong công tác quản lý nhà nước về bổ trợ tư pháp
Thời gian qua, công tác quản lý nhà nước đối với lĩnh vực bổ trợ tư pháp luôn được Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh quan tâm, chỉ đạo sâu sát, Sở Tư pháp thực hiện tốt chức năng tham mưu giúp UBND tỉnh tăng cường công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp đạt được nhiều kết quả tích cực. Các cá nhân, tổ chức bổ trợ tư pháp phát triển theo lộ trình, phân bổ đều trên địa bàn tỉnh, hoạt động có nhiều đổi mới, giúp giảm tải công việc cho các cơ quan tiến hành tố tụng, góp phần tạo lập môi trường pháp lý thuận lợi, tin cậy cho các hoạt động đầu tư, kinh doanh, thương mại trên địa bàn tỉnh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, đồng thời góp phần tạo thuận lợi cho người dân.
Hiện nay, trên toàn tỉnh có 43 tổ chức hành nghề công chứng với tổng số 95 công chứng viên đang hành nghề; 86 tổ chức hành nghề luật sư, 92 chi nhánh, 281 luật sư thuộc Đoàn Luật sư tỉnh; 146 người giám định tư pháp, 03 tổ chức giám định tư pháp; 05 Trung tâm tư vấn pháp luật, 8 tư vấn viên pháp luật; 18 tổ chức đấu giá tài sản, 36 đấu giá viên; 05 Văn phòng Thừa phát lại, 12 Thừa phát lại; 04 doanh nghiệp hành nghề quản lý, thanh lý tài sản, 17 Quản tài viên và 06 hòa giải viên thương mại theo vụ việc và 02 Trung tâm Trọng tài thương mại.
Sở Tư pháp với vai trò là cơ quan Thường trực Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật cấp tỉnh đã luôn chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bổ trợ tư pháp. Ngay từ đầu năm, Sở đã lồng ghép các nội dung tuyên truyền pháp luật về bổ trợ tư pháp vào chương trình chủ yếu của ngành; thường xuyên cập nhật, đăng tải các thông tin pháp luật, văn bản quy phạm pháp luật lên Trang thông tin điện tử của Sở Tư pháp; hằng năm, Sở đã xây dựng và cấp phát gần 50.000 tờ gấp pháp luật về bổ trợ tư pháp (công chứng, chứng thực, luật sư, thừa phát lại, đấu giá tài sản…). Sở cũng thường xuyên tổ chức các hội nghị tập huấn nghiệp vụ về công chứng, chứng thực cho bộ phận một cửa, đội ngũ làm công tác chứng thực cấp huyện, cấp xã và đội ngũ công chứng viên trên địa bàn tỉnh. Ngoài ra, Sở duy trì tổ chức các cuộc họp giao ban, họp theo quy chế phối hợp với Công an tỉnh, Cục Thi hành án dân sự, Hội Công chứng viên tỉnh, Đoàn Luật sư tỉnh, các tổ chức hành nghề công chứng, thừa phát lại, đấu giá tài sản để kịp thời trao đổi thông tin, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong hoạt động hành nghề và kịp thời đề ra những phương hướng giải quyết.
Nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển đổi số trong công tác quản lý nhà nước, Sở Tư pháp đã tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp, cụ thể như: tham mưu UBND tỉnh xây dựng phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu công chứng và ban hành Quy chế khai thác, sử dụng và quản lý trên địa bàn tỉnh Bình Dương; xây dựng và đưa vào sử dụng phần mềm quản lý vi bằng (Thừa phát lại); tiếp tục đẩy mạnh tiếp nhận, giải quyết TTHC bổ trợ tư pháp trên môi trường điện tử, đến nay cung cấp dịch vụ công toàn trình; tham mưu UBND tỉnh triển khai thí điểm chứng thực điện tử trên phạm vi toàn tỉnh. Thực hiện chủ trương của Đề án 06/CP, Sở Tư pháp triển khai chủ trương đến các tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh thực hiện Mô hình "Các cơ sở công chứng, chứng thực sử dụng các thiết bị xác thực thông qua thiết bị quét mã QR hoặc đọc chip, đảm bảo điều kiện cho người dân sử dụng CCCD gắn chip hoặc VNeID khi đi công chứng, chứng thực thay cho các loại giấy tờ" (1 trong 44 Mô hình của Đề án 06/CP). Ngoài ra, Sở đã đẩy mạnh số hóa hoàn toàn các dữ liệu cá nhân, tổ chức bổ trợ tư pháp để thuận tiện trong công tác lưu trữ, quản lý và tra cứu.
Hằng năm, Sở Tư pháp đều ban hành, tham mưu UBND tỉnh ban hành nhiều văn bản chỉ đạo về công tác bổ trợ tư pháp: Sở Tư pháp đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Chỉ thị 06/CT-UBND về việc tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động công chứng trên địa bàn tỉnh Bình Dương, Đề án phát triển văn phòng thừa phát lại trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022 -2030, kiện toàn Ban chỉ đạo Đề án tiếp tục đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh. Sở Tư pháp ban hành các công văn chấn chỉnh hoạt động bổ trợ tư pháp trên địa bàn tỉnh, công văn thực hiện cung cấp kịp thời thông tin ngăn chặn, giải tỏa ngăn chặn; phối hợp với cơ quan chức năng, Sở Tài nguyên và Môi trường, Ngân hàng nhà nước – Chi nhánh Bình Dương tháo gỡ khó khăn, vướng mắc liên quan hoạt động công chứng, chứng thực; phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư thực hiện nội dung theo yêu cầu của UBND tỉnh theo Công văn số 2107/UBND-VX ngày 08/5/2023 về giám định tư pháp trong lĩnh vực đấu thầu, công văn hướng dẫn rà soát, bổ sung đội ngũ làm công tác giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh. Bên cạnh đó, Sở Tư pháp rất quan tâm, chú trọng tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra hoạt động của các tổ chức bổ trợ tư pháp nhằm kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm các sai phạm.
Tình hình thực tế đội ngũ giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh
Về tổ chức: hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 02 tổ chức giám định tư pháp là Trung tâm Pháp y tỉnh thuộc Sở Y tế, Phòng Kỹ thuật hình sự thuộc Công an tỉnh và 01 tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc là Trung tâm quan trắc kỹ thuật môi trường – Sở Tài nguyên và Môi trường.
Về số lượng người giám định tư pháp: trên địa bàn tỉnh có 146 người giám định tư pháp (trong đó có 118 giám định viên tư pháp (26 người hoạt động chuyên trách, 92 người hoạt động kiêm nhiệm), 28 người giám định tư pháp theo vụ việc). So với năm 2023, tăng 03 giám định viên tư pháp.
Về kết quả thực hiện giám định tư pháp: từ ngày 01/01/2024 đến 18/11/2024, các cá nhân, tổ chức giám định tư pháp đã thực hiện tổng số 7.042 vụ việc (gồm 5.645 vụ việc trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng, 1.397 vụ việc theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức khác), tăng 278 vụ việc so với năm 2023. Các lĩnh vực trưng cầu giám định chủ yếu trong các lĩnh vực: kỹ thuật hình sự; pháp y; pháp y tâm thần; công thương; văn hóa; thể thao và du lịch; thông tin và truyền thông; thuế - tài chính.
Trong quá trình thực hiện giám định, đội ngũ giám định viên đã thực hiện đúng quy trình giám định tư pháp theo quy định pháp luật trong các vụ việc giám định. Các kết luận giám định đều được sử dụng hiệu quả trong hoạt động tố tụng hình sự cũng như giải quyết các vụ việc hành chính, dân sự, không phát sinh trường hợp phản ánh về chất lượng giám định, sai sót hoặc yêu cầu giám định lại.
Một số khó khăn, vướng mắc
Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động bổ trợ tư pháp, hoạt động giám định tư pháp còn gặp một số khó khăn, hạn chế trên thực tiễn như:
- Chứng thực điện tử là nội dung khá mới, do đó, chưa có nhiều cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp sử dụng bản sao chứng thực điện tử vào giải quyết thủ tục hành chính. Một số bộ phận người dân chưa tiếp cận và sử dụng được các ứng dụng công nghệ thông tin, chưa thể tự tạo tài khoản dịch vụ công và thực hiện các thao tác gửi hồ sơ điện tử hoặc không có điện thoại thông minh, các thiết bị điện tử có thể sao, chụp tài liệu và gửi hồ sơ yêu cầu chứng thực đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Quy trình chứng thực điện tử được thực hiện trên môi trường điện tử còn nhiều bất cập về mặt kỹ thuật.
- Hiện nay, một số lĩnh vực còn thiếu giám định viên tư pháp do không có người đủ điều kiện, tiêu chuẩn để bổ nhiệm giám định viên tư pháp dẫn đến khó khăn trong việc trưng cầu giám định. Các lĩnh vực giám định pháp y, kỹ thuật hình sự chưa được xã hội hóa, số lượng vụ việc phát sinh nhiều, do đó gây áp lực cho các giám định viên tư pháp, người giám định tư pháp theo vụ việc công tác tại tổ chức giám định công lập.
- Giám định viên tư pháp, người giám định tư pháp theo vụ việc tại các sở, ngành đa phần là kiêm nhiệm, phải tập trung cho công tác chuyên môn nên không có nhiều thời gian nghiên cứu chuyên sâu kỹ năng và kiến thức pháp luật về giám định tư pháp, trang thiết bị phục vụ cho công tác giám định tại các sở, ngành chưa được trang bị đầy đủ. Chủ trương xã hôi hóa về giám định tư pháp chưa thật sự phát huy được hiệu quả, do dó, hiện nay trên địa bàn tỉnh chưa thành lập Văn phòng giám định tư pháp.
Một số nhiệm vụ, giải pháp thời gian tới
Sở Tư pháp tiếp tục tham mưu, thực hiện một số nội dung như:
- Tiếp tục tham mưu Tỉnh ủy, UBND tỉnh lãnh đạo, chỉ đạo tăng cường quản lý nhà nước về các lĩnh vực bổ trợ tư pháp, triển khai có hiệu quả Kết luận số 69-KL/TW ngày 24/02/2020 của Ban Bí Thư về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW của Ban Bí thư về tổ chức và hoạt động của luật sư; chỉ đạo Đoàn Luật sư tỉnh tổ chức Đại hội nhiệm kỳ IX (2024-2029).
- Tiếp tục triển khai, thực hiện có hiệu quả các quy định pháp luật, các đề án, kế hoạch của Tỉnh về bổ trợ tư pháp; tiếp tục nghiên cứu góp ý các dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Giám định tư pháp, Luật Luật sư.
- Tiếp tục tăng cường công tác tập huấn, bồi dưỡng đội ngũ bổ trợ tư pháp theo chức năng được giao; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý nhà nước về bổ trợ tư pháp.
- Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, công tác phối hợp để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm hành vi sai phạm. Tiếp tục nghiên cứu những quy định pháp luật còn bất cập trên thực tiễn để có đề xuất, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền hoàn thiện thể chế.
- Kiến nghị UBND tỉnh tiếp tục quan tâm, chỉ đạo các sở, ngành nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp tại sở, ngành mình quản lý; tăng cường công tác bồ dưỡng kiến thức pháp luật giám định tư pháp cho đội ngũ giám định viên tư pháp, người làm công tác giám định tại sở, ngành mình; đảm bảo cơ sở vật chất cho các công tác giám định.