MỘT SỐ Ý KIẾN ĐỀ XUẤT SỬA ĐỔI, HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TIÊU CHUẨN, ĐIỀU KIỆN CÔNG NHẬN, MIỄN NHIỆM VÀ CHÍNH SÁCH DÀNH CHO BÁO CÁO VIÊN PHÁP LUẬT, TUYÊN TRUYỀN VIÊN PHÁP LUẬT
Bùi Công Nhựt - VBTT
Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật có vai trò đặc biệt quan trọng trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nâng cao ý thức pháp luật và văn hóa pháp lý cho toàn dân. Báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật là lực lượng nòng cốt, trực tiếp thực hiện hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đến người dân; là "cầu nối" giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân, đưa chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống.
1. Thực trạng đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật của tỉnh Bình Dương
Về số lượng: toàn tỉnh hiện có 296 báo cáo viên pháp luật (gồm 74 báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh và 222 báo cáo viên pháp luật cấp huyện), tập trung chủ yếu ở các sở, ban, ngành và Ủy ban nhân dân cấp huyện; Số lượng tuyên truyền viên pháp luật cấp xã có 2.474 người, phân bố giữa các địa phương, tập trung cao ở các khu vực đô thị và các xã có điều kiện kinh tế - xã hội thuận lợi.
Về chất lượng: Các báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh đa số là lãnh đạo sở, ban, ngành và các trưởng, phó phòng chuyên môn thuộc sở, ngành có trình độ chuyên môn từ cử nhân trở lên và kinh nghiệm công tác lâu năm, uy tín cao trong ngành, lĩnh vực công tác. Các tuyên truyền viên pháp luật cấp xã được UBND cấp xã lựa chọn từ những cá nhân có uy tín cao trong cộng đồng dân cư ở địa phương; có kiến thức, am hiểu pháp luật tốt, đa số là cán bộ khu phố, ấp, trưởng các tổ chức đoàn thể v.v. Tuy nhiên, một số báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật còn thiếu kinh nghiệm, kỹ năng tuyên truyền, hiệu quả PBGDPL chưa cao.
Về hoạt động: Thời gian qua, đội ngũ báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật đã thực hiện tuyên truyền, phổ biến pháp luật dưới nhiều hình thức đa dạng, phù hợp với nhu cầu của từng nhóm đối tượng, địa bàn, khu vực; nội dung tuyên truyền thiết thực, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước trong từng thời kỳ. Số lượng các buổi tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật trực tiếp hàng năm do báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật thực hiện trung bình khoảng 8.000 cuộc/năm. Theo báo cáo thống kê hàng năm, tỷ lệ báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật tham gia phổ biến pháp luật trực tiếp đạt khoảng 90%; còn khoảng 10% không tham gia phổ biến pháp luật trực tiếp.
Về chính sách đãi ngộ: báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật được chi trả thù lao tham gia thực hiện PBGDPL theo Thông tư số 56/2023/TT-BTC ngày 18/8/2023 của Bộ Tài chính và Nghị quyết số 27/2024/NQ-HĐND ngày 12/12/2024 của Hội đồng nhân dân tỉnh Bình Dương quy định nội dung, mức chi thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật; chuẩn tiếp cận pháp luật và hòa giải ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Bình Dương (từ 1.600.000 đồng đến 2.000.000 đồng/người/buổi tùy theo trình độ, chất lượng của báo cáo viên, tuyên truyền viên). Kinh phí dành cho hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật ở cấp cơ sở còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và quy mô các hoạt động.
2. Thực tiễn thi hành pháp luật hiện hành về tiêu chuẩn, điều kiện công nhận, miễn nhiệm và chính sách dành cho báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật
Một là, Thông tư số 10/2016/TT-BTP quy định số lượng báo cáo viên pháp luật do các cơ quan, địa phương quyết định bảo đảm mỗi lĩnh vực pháp luật thuộc phạm vi quản lý chuyên sâu có ít nhất 01 báo cáo viên pháp luật kiêm nhiệm thực hiện hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Tuy nhiên, thực tiễn nhiều lĩnh vực chuyên sâu thiếu báo cáo viên pháp luật; một số cơ quan không có báo cáo viên pháp luật hoặc chỉ có 01 báo cáo viên pháp luật nên khó có thể đảm bảo tính toàn diện các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý theo ngành, lĩnh vực, địa phương.
Hai là, thủ tục công nhận báo cáo viên pháp luật theo Thông tư số 10/2016/TT-BTP gồm: Họ tên; chức vụ, chức danh (nếu có) và cơ quan, tổ chức đơn vị công tác; trình độ chuyên môn; lĩnh vực pháp luật chuyên sâu dự kiến kiêm nhiệm thực hiện thực hiện hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Trong khi, điều kiện để được công nhận báo cáo viên pháp luật theo khoản 2, Điều 35, Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật xác định: Có phẩm chất đạo đức tốt, lập trường tư tưởng vững vàng, có uy tín trong công tác; có khả năng truyền đạt; có bằng tốt nghiệp đại học luật và thời gian công tác trong lĩnh vực pháp luật ít nhất là 02 năm; trường hợp không có bằng tốt nghiệp đại học luật, nhưng có bằng tốt nghiệp đại học khác thì phải có thời gian công tác liên quan đến pháp luật ít nhất là 03 năm. Như vậy so sánh giữa Luật và Thông tư thì Thông tư thiếu các thông tin thể hiện khả năng truyền đạt, có bằng đại học luật hoặc lĩnh vực khác, thời gian công tác trong lĩnh vực liên quan đến pháp luật.
Ba là, theo quy định, cơ quan tư pháp được giao nhiệm vụ tham mưu UBND cùng cấp quản lý nhà nước đối với báo cáo viên pháp luật. Tuy nhiên, trong các quy định thì chưa có cơ chế cho phép cơ quan tư pháp được xác minh tiêu chuẩn đối với báo cáo viên pháp luật, trong trường hợp cần thiết; hoặc có quyền thực hiện thủ tục miễn nhiệm báo cáo viên pháp luật nếu biết người đó không còn đủ tiêu chuẩn nhưng cơ quan đã đề nghị công nhận báo cáo viên pháp luật lại không tiến hành thủ tục đề nghị miễn nhiệm. Vì vậy vẫn còn tình trạng báo cáo viên pháp luật đã nghỉ hưu hoặc không trực tiếp thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nhưng vẫn được coi là báo cáo viên mà chưa được miễn nhiệm.
Bốn là, pháp luật hiện hành chưa có quy định riêng đối với báo cáo viên pháp luật cho người khuyết tật và cho người dân tộc thiểu số mà không biết hoặc khó khăn trong việc sử dụng tiếng phổ thông. Đây là một thực tiễn trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, vì vậy cần có cơ chế phù hợp, xây dựng báo cáo viên pháp luật chuyên biệt để phổ biến, giáo dục pháp luật cho những nhóm đối tượng đặc thù này này đáp ứng toàn diện yêu cầu công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.
Năm là, việc triển khai các biện pháp bảo đảm cho hoạt động của báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật chưa được thực hiện một cách hiệu quả. Thông tư số 10/2016/TT-BTP quy định nhiều biện pháp bảo đảm cho hoạt động của báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật như: Cơ quan đề nghị công nhận báo cáo viên pháp luật và UBND cấp xã có trách nhiệm thường xuyên rà soát, củng cố, kiện toàn, nâng cao chất lượng đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật thuộc phạm vi quản lý; cung cấp văn bản QPPL, thông tin, tài liệu pháp luật chuyên ngành cho báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật thuộc phạm vi quản lý; tạo điều kiện về thời gian, kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện bảo đảm cho báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật thuộc phạm vi quản lý thực hiện hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật... Tuy nhiên trên thực tế, các biện pháp trên chưa được quan tâm, chủ động thực hiện thường xuyên.
Sáu là, báo cáo viên pháp luật được công nhận ở cấp tỉnh, cấp huyện và tuyên truyền viên pháp luật được công nhận ở cấp xã nhưng chưa có quy định về phụ cấp định kỳ cho báo cáo viên, tuyên truyền viên, trong khi các báo cáo viên của Đảng để truyền tải Nghị quyết, chính sách, sau khi được công nhận lại có chế độ phụ cấp định kỳ hàng tháng. Như vậy sẽ không thu hút được đông đảo những người có kỹ năng, trình độ hiểu biết pháp luật sâu rộng tham gia vào hoạt động này.
3. Đề xuất sửa đổi, hoàn thiện một số quy định pháp luật về tiêu chuẩn, điều kiện công nhận, miễn nhiệm và chính sách dành cho báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật
Để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật, Sở Tư pháp Bình Dương có một số đề xuất như sau:
3.1 Về tiêu chuẩn và điều kiện công nhận:
* Đối với báo cáo viên pháp luật
- Tại khoản 1 Điều 35 Luật Phổ biến giáo dục năm 2012, đề xuất bổ sung quy định tiêu chí về kinh nghiệm thực tiễn chuyên sâu: Ưu tiên công nhận những cán bộ, công chức có kinh nghiệm làm việc thực tế trong các lĩnh vực pháp luật cụ thể (ví dụ: cán bộ tư pháp tại các sở, ban, ngành có kinh nghiệm giải quyết tranh chấp, xử lý vi phạm hành chính...).
Đồng thời cần có quy định cơ chế đánh giá kinh nghiệm này một cách khách quan.
- Đề xuất bổ sung chứng chỉ nghiệp vụ sư phạm pháp luật: Tổ chức các khóa đào tạo và cấp chứng chỉ nghiệp vụ sư phạm pháp luật cho các ứng viên báo cáo viên pháp luật, đảm bảo có kỹ năng truyền đạt hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ nhận thức của người dân.
* Đối với Tuyên truyền viên pháp luật
- Nâng cao tiêu chuẩn về kiến thức pháp luật cơ bản: tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức pháp luật định kỳ và có kiểm tra đánh giá trước khi công nhận. Ưu tiên những người có uy tín trong cộng đồng dân cư, am hiểu pháp luật và có khả năng vận động quần chúng. Ví dụ: trưởng ấp, tổ trưởng dân phố, cán bộ Mặt trận Tổ quốc.
- Bổ sung tiêu chí về kỹ năng truyền thông đa dạng: Khuyến khích và tạo điều kiện để tuyên truyền viên pháp luật được trang bị kỹ năng sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại (mạng xã hội, video ngắn..) để tiếp cận các đối tượng khác nhau.
3.2. Quy định về điều kiện công nhận, miễn nhiệm
- Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ nhưng tăng cường thẩm định: áp dụng quy trình trực tuyến để nộp và theo dõi hồ sơ, đồng thời tăng cường vai trò của Sở Tư pháp trong việc thẩm định năng lực chuyên môn và kỹ năng phổ biến, giáo dục pháp luật của ứng viên báo cáo viên pháp luật. Xây dựng quy chế đánh giá hiệu quả hoạt động định kỳ: dựa trên số liệu thống kê về số lượng buổi phổ biến, giáo dục pháp luật, số lượng người tiếp cận, đánh giá phản hồi từ người dân và cơ quan, đơn vị, cần có quy chế đánh giá hiệu quả hoạt động của cả báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật. Tăng cường rà soát và chủ động đề xuất miễn nhiệm: các cơ quan, đơn vị cần chủ động rà soát định kỳ đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật thuộc thẩm quyền quản lý, kịp thời đề xuất miễn nhiệm đối với những trường hợp không còn đáp ứng yêu cầu hoặc có dấu hiệu vi phạm.
3.3. Xây dựng chính sách đãi ngộ và hỗ trợ
Điều chỉnh mức thù lao, bồi dưỡng phù hợp: căn cứ vào tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh và mức độ đóng góp của báo cáo viện pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật, cần điều chỉnh mức chi trả thù lao, bồi dưỡng theo hướng tăng lên, đảm bảo tính cạnh tranh và tạo động lực cho họ. Cần có sự khác biệt trong mức chi trả giữa các cấp và theo khối lượng công việc. Bên cạnh đó, đề xuất xem xét, xây dựng chính sách phụ cấp định kỳ đối với báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh tương tự như phụ cấp của báo cáo viên theo quy định của Đảng để tạo động lực, thu hút nhân lực trí thức cao trong xã hội tham gia làm báo cáo viên pháp luật.
Tăng cường kinh phí cho hoạt động phổ biển giáo dục pháp luật cấp cơ sở: bố trí đủ kinh phí cho các hoạt động phổ biển giáo dục pháp luật ở cấp xã, phường, thị trấn, bao gồm chi phí tổ chức các buổi tuyên truyền, in ấn tài liệu, hỗ trợ tuyên truyền viên pháp luật. Bên cạnh đó, cần đầu tư xây dựng nền tảng trực tuyến cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, hỗ trợ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật sử dụng các công cụ, ứng dụng công nghệ để tăng tính tương tác và hiệu quả truyền tải thông tin. Cần có những hình thức động viên, khích lệ mang tính đặc thù của tỉnh Bình Dương, ghi nhận những đóng góp xuất sắc của đội ngũ báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật./.